יום שישי, מרץ 28, 2008

אַ הערה וועגן זיך - אויב איר ווילט

דאַכט זיך אַז אַ ביסל אַן אויפֿקלערונג איז נייטיק פֿאַר אייניקע.

אין בין יאָ אַ פֿרומער ייִד - בעסער געזאָגט אַז איך פּרוּוו זײַן אַן ערלעכער. כ'בין חלילה ניט קעגן חסידות, חסידים אָדער אַפֿילו חרדישקייט. וואָס יאָ, זייער דרך איז ניט פֿאַר מיר.

און כ'האַלט אויך ניט אַז אָרטאָדאָקסיע אָדער חרדישקייט איז אַן אידעאַל צו וועלכן איך טויג ניט צוליב מײַנע חסרונות, און ווען איך וואָלט זיך פּשוט באַמיט וואָלט איך געטויגט. כ'בין אַן אויסגעשפּראָכענער אלו-ואלוניק, אַ פּלוראַליסט וואָס האַלט אַז אונדזער מאָזאַיִקל קען נאָר האָבן אַ קיִום מיטן אָנטייל פֿון אַ צאָל (כאָטש ניט אַלע) שיטות: חרדים, ייִדישיסטן, ישׂראלים דתּי-לאומי, חרד"ל, מסורתּיים און חילונים, פֿרומע ייִדן איבערן גאַנצן ספּעקטרום אין איינעם מיט די דורכאויס וועלטלעכע.

איך האַלט אַז מײַן דרך פֿאַרמאָגט גוואַלדיקע מעלות, ווען ניט וואָלט איך געביטן. נאָר ס'איז ניט דער איינציקער.

קריגערײַ

מאָושע און קעראָלײַן מאַכן אַ באַשלוס.

יום רביעי, מרץ 26, 2008

מע זאגט אז איך שרייב פיוטים!

מיינע חברים פון דעילי איד מיינען אז איך שרייב פיוטים! ס'ערשטע מאל וואס מע זאגט דאס אויף מיר. אזא אהבת ישראל שטייגט איבער אלע גרענעצן.

שרייבט ער בזה"ל:

פרייער אנטי-פרומער אידישיסט באטיטולט די ליינער פון דעם 'דעילי איד' אלס 'מנובלים' ווייל מיר ליינען נישט זיינע 'תורות' און פאלטשע אידישע פיוטים [וואס ער שרייבט דאך אין א געהארגעטן אידיש] - מיר ליינען בלויז מיט הנאה וויאזוי ער וויינט פארוואס דאס הייליגער אידישער שפראך האט נישט קיין מנובלות טערמינען…

יום שלישי, מרץ 25, 2008

לייגט אַוועק דעם פֿײַערפֿאַן. לאַנגזאַם.

יעדעס יאָר האָב איך די זעלבע געפֿילן בײַם לייענען פּרשת שמיני. זיי זײַנען די זעלבע וואָס שווימען אויף אין מיר ווען איך קוק להבֿדיל אַ שרעקפֿילם. מע וויל וואָרענען די העלדינע - די באַלעבאָסטע וואָס איז ניט די שאַרפֿסטע מעסער אין שופֿלאָד נאָר גאָט די נשמה שולדיק - וואָס גייט אַליין אַראָפּ אונטן אין קעלער אויסצופֿאָרשן אַ פֿאַרדעכטיקן סקריפּעניש. נאָאָאָאָ! גיי ניט! איידער ס'איז צו שפּעט! דערנאָך אָבער איז שוין נאָך אַלעמען.

נדבֿ! אבֿיהו! כ'ווייס איר זײַט מיטגעריסן פֿון עם ישׂראלס רינה, און איר ווילט אויך אַראָפּברענגען דעם געטלעכן פֿײַער מיט אײַער אייגענעם! איר ווייסט ניט אָבער וואָס וועט געשען. מישט זיך ניט מיט זאַכן וואָס זײַנען גרעסער פֿון אײַך.

וידום אַהרון (במחילת התּנחומא) איז ניט אַ סימן אַז אַהרן-הכּהן איז געטרייסט געוואָרן פֿון משהס (אויסגעטראַכטן?) ציטאַט פֿון הקב"ה. דאָס שטילשווײַגעניש איז אין תּנך בכלל אַ סימן-רע.

דעילי מבול

באַקומען נעכטן 189 היטס צוליב דעם פּאָסט. פֿרעג איך זיך: ווען כ'שרײַב וועגן פּאָעזיע, דער סדרה פֿוּן דער וואָך אָדער להבֿדיל פּאָליטיק, קומט זעלטן ווער צו לייענען. וועגן דער לינגוויסטיק פֿון ניבול-פּה - קומען אָן ששים רבוא. ווער זשע איז "שמוציק" (דעם דעילי אידס צערטלוואָרט פֿאַר מיר)? ניט דאַכט זיך דער מחבר . . .

יום ראשון, מרץ 23, 2008

פֿאָק

דער בלאָג לענגועדדזש-העט (וואָס כ'לייען ממש יומם-ולילה) האָט לעצטנס איבערגעגעבן די בשׂורה-טובֿה אַז דאָס אָקספֿאָרדער ענגליש-ווערטערבוך האָט דערהײַנטיקט די עטימאָלאָגיע פֿאַרן באַרימטן "עף-וואָרט." שטעלט זיך די פֿראַגע: ווי זאָגט מען פֿאָק אויף מאַמע-לשון?

ראשית-חכמה דאַרף מען אַוודאי מאַכן פּינקטלעכער. וואָס מיינט עס טאַקע צו זאָגן "ווי זאָגט מען [אַ געוויס וואָרט]"? מע קען זוכן דאָס וואָרט וואָס דינט די זעלבע פֿונקציעס (נוצן) אויף דער געוווּנטשענער שפּראַך. פֿאַרן דאָזיקן וואָרט איז דאָס אָבער ניט גרינג, ווײַל (ווי ענגליש-רעדערס ווייסן) איז פֿאָק נוצלעך, און ווערט באַניצט, אין כּפֿל-שמונהדיקע קאָנטעקסטן. וועל איך זיך באַגרענעצן צו דער טעמע: וואָס ניצט מען אויף ייִדיש אין דעם קאָנטעקסט, ווען מע רופֿט אויס "פֿאָק!" אויף ענגליש?

איך רעד דאָ (פֿאַרשטייט זיך) בתּורת פּוק חזי, דאָס הייסט דעסקריפּטיוויסט, ניט נאָרמאַטיוויסט.

אויף העברעיֵש, למשל, איז מער ווייניקער קלאָר (פֿון דעם אָקספֿאָרדער העברעיִש-ענגליש-ווערטערבוך, ווי אויך דורך תּורת-גוגל) אַז דער עקוויוואַלענט איז "כּוס אמק", כאָטש דאָס דינט אַ ביסל אַ ברייטלעכן פֿעלד (דער טײַטש דערפֿון איז ניט . . הם . . . סאַלאָן-פֿעיִק), כאָטש טיילמאָל באַניצט מען זיך טאַקע מיטן אַמעריקאַנישן "פֿאָק". ("שיט" איז אויך ניט אומגעהערט בײַ דובֿרי-עבֿרית, כאָטש דאָס איז שווער צו גוגלען צוליבן פּלאָנטערניש מיט שַיָט, טײַטש "זעגלערײַ". "בולשיט" איז גרינגער צו געפֿינען, ווי די וועלט ווייסט.)

מיר דאַכט זיך, אַז דאָס וואָרט וואָס אַ ייִדיש-רעדער וואָלט אויסגערופֿן אין אַ פּאַסיקן קאָנטעקסט (צום בײַשפּיל, מע גיט אַ זעץ מיטן האַמער אויף דער גראָבער פֿינגער) איז טאַקע - פֿאָק.

נאָר וואָס זשע מיינט איר?

יום חמישי, מרץ 20, 2008

אַ פֿריילעכן פּורים פֿון שלום, סעלעסט און ביילע-נחמה!

אַ המן-טאַש דרײַ זײַטן האָט
אַ דין-תּורה האָט נאָר צוויי
זײַ זשע מיר אַ דריטער צד
צו שוואַרץ-ווײַסן אַלערליי.
זײַ מיר חבֿר, זײַ בר-פּלוגתּא
זײַ סותר מיר צוזאַם
באַוויין די רגעס פֿון מײַן פֿרייד
זײַ יעדן כּלל - אויסנאַם.
* * *
מחה את זיכרו
תן לנו שכרינו
כרוז לחמה
שתרבה רכושינו
האדון גילל
אבל ליום-טוב
לגילה נודע:
טוב יום הבילה!

יום רביעי, מרץ 12, 2008

תּלמיד אָדער משרת?

געהיימע שליחות פֿאַר ר' דודס תּלמיד-מובֿהק.

הקב"ה שעפּט נחת פֿון גאַבי ווײַנרײַך - און יוסף יעקבסאָן

דער רעדאַקטאָר פֿון אַלגעמיינער זשורנאַל האָט לעצטנס אַרויסגעגעבן אַן עפֿנטלעכן בריוו צו גאַבי ווײַנרײַך, געבעטן ער זאָל ווידער איבערקערן דאָס רענדל, דאָס מאָל אויף דער ריכטיקער זײַט. ענטפֿערט ווײַנרײַך איצט:

צוליב דעם וואָס אייער אַרטיקל איז געווען אַזוי אויסערגעוויינלעך איידל, וועל איך אייך פּרואוון ענטפערן פּונקט אַזוי אויפריכטיק. יאָ, איך בין אַ קריסט, און דערצו אַן עפּיסקאָפּאַלישער גלח. ניט נאָר פאַרלייקן איך עס ניט, איך האָב אַפילו פאַרעפנטלעכט אַ בוך (איר דערמאָנט עס אין אייער אַרטיקל: “קאָנפעשאָנס אָוו אַ דזשואיש פּריסט”) וואָס איז ניט נאָר אַן אויטאָביאָגראַפיע נאָר א פּרואוו צו דערקלערן מיין לעבן און מיין אמונה פאַר אַ פאַראינטערעסירטן לייענער. אָבער קיין מיסיאָנער בין איך בפירוש ניט. מיין וועג איז אַ שווערער, פּונקט ווי אַיעדער אידנס וועג איז אַ שווערער; אָבער לפי דעתי בין איך אַ דינער פונעם זעלביקן איינציקן אמתן באשעפער וואָס איר, און איך גלויב באמונה שלמה אז הקב”ה שעפּט פּונקט אַזויפיל נחת פון אונדז ביידן.


יום שלישי, מרץ 04, 2008

לשון סגי-נהור: ייִדיש-ברייל

אַ דאַנק לענגועדזש העט האָב איך געפֿונען אַ לינק צו אַ פֿאָרשלאָג פֿאַר אַ ייִדיש-ברייל-אויסלייג. כ'בין מסופּק צי מע וועט ניצן, אָדער האָט אַ מאָל גענוצט, די דאָזיקע סיסטעם. שטעלט זיך אָבער די פֿראַגע: וואָס ניצן הײַנט צו טאָג די בלינדע ייִדיש-לייענערס? איז דאָ ייִדיש-אינהאַלט אויף ברייל?

קלערט מיך אויף.


יום ראשון, מרץ 02, 2008

גילגול החוזר, אָדער: אַ פֿריש אויפֿגעבויטער לופֿטשלאָס

ווי אַ נײַער אייפֿל-טורעם זאָל זיך זען פֿון דער ווײַטנס דער נײַער פּאַריזער זשורנאַל גילגולים. כ'בין איינער פֿוּן די מחברים.