יום שני, אפריל 26, 2010

האַלבער גאַסט אין שטעטל נײַעם

אין אונדזער שטאָט איז יעדער שטאַרק פֿאַרהאַוועט
קאָרמעט מען מיט יעדער שעה דער שטאָט.
גיט די שטאָט אַמאָל צוריק אונדז הווה
גייט די שטאָט אונדז נאָך נאָך יעדן טראָט.

אין עתיד שוין באַזעצט מען זיך וווּ אַנדערש,
לאָזט מען זיך אַ מאָל פֿויל טראַכטן. ווען
די שטאָט וועט זיך אַנטפּלעקן מיר וואָס נענטער
וועל איך איר מקדיש זײַן זיך ווי געווען.

ביסט אָבער האַלבער גאַסט אין שטעטל נײַעם.
פֿאַרליבט ביסטו געווען אין אַלטן אָרט.
בלײַבסטו אַליין אויף זיך דער בעל-אַחריות
זעלבשטענדיק נעבעך, ניט אויף שטאָטס באַראָט.

יום ראשון, אפריל 25, 2010

"פֿייגל פֿליִען אין פֿינצטער. מאָדנע." נאָך פֿון אסף גבֿרון, תנין פיגוע

וואָס געפֿעלט מיר מערסטנס אויף דער קליינער ליניע נײַן איז דאָס, וואָס זיי זײַנען פּינקטלעך און פֿאַרלאָזלעך מיט דער צײַט . איך בין אין דעם צײַט-פֿעלד, כ'בין אַ מבֿין דערויף. צום בײַשפּיל, דאָס גאַנצע פֿאַרנעמען זיך מיטן געלט און דעם רעשט פֿירט מען אויס אין מיטן דער רײַזע, ניט ווי אויפֿן בוס, וואָס שטייט אין דער סטאַנציע ביז יעדער האָט געענדיקט צאָלן. צום בײַשפּיל, ווי אַזוי זיי בײַטן אויס דאָס געלט מיט אַנדערע דרײַווערס וואָס פֿאָרן צו קעגן-איבער: פֿאַרשטענדיקן זיך אויפֿן ראַדיאָ, גרייטן צו דאָס געלט, עפֿענען דעם פֿענצטער, און ווען זיי פֿאָרן זיך פֿאַרבײַ איינער קעגן דעם צווייטן שטעלט מען זיך אָפּ אויף צוויי מינוט און בײַט אויס. אָדער די פֿלינקקייט פֿון די דרײַווערס -- שנײַדן אָפּ די אויטאָס, איבערכיטערעווען די אויטאָבוסן (וואָס מע רופֿט זיי אויפֿן ראַדיאָ "דזשאַמבאָוס") דורכן פֿאָרן מיטן פֿאַרקערטן וועג, לחקענען צו די סעקונדעס בײַם פֿאָרסיגנאַל, פֿאָרן אַרום פֿאָרגעענג, איבערשנײַדן קליינע געסלעך מחוץ דעם געוויינטלעכן מאַרשרוט, דאָס זײַנען מוטיקע אַקטן וואָס ס'איז אַ פֿאַרגעניגן זיי צוצוקוקן פֿון דער זײַט.

גיורא גואטה האָט מיר אָנגערירט אויפֿן אַקסל. כ'האָב זיך אויסגעדרייט מיט שטוינונג און געזען אַז דאָס איז נאָר ער. איצט האָב איך געלייגט אַכט אַז אין זײַן האַנט האָט ער אַ פּאַלם פּײַלאָט. כ'האָב זיך געטראַכט, וואָס ביסטו משה גרויס? כ'האָב אויך אַ פּאַלם. דאָס איז ניט אין גאַנצן ריכטיק. מײַן פּאַלם איז קאַליע געוואָרן מיט צוויי חדשים פֿריִער.

האָט ער מיר געזאָגט, "הער, אויב עפּעס זאָל מיט מיר געשען, וויל איך דו זאָלסט זאָגן מײַן חבֿרטע אין ירושלים, שולי, כ'וויל דו זאָלסט איר זאָגן..." ער האָט געטראַכט אָבער ניט מצליח געווען צו געפֿינען די ריכטיקע זאַך איבערצוגעבן.
כ'האָב זיך געלאַכט. וואָס רעדט ער? אויב עפּעס געשעט אים? אויך ער הייבט שוין אָן? מילא, אַן אַלטיטשקע, נאָך אַלץ פּאַראַנאָיד פֿון חורבן, נאָר ער? האָב איך אים געזאָגט, "אויב עפּעס וועט געשען, דאַכט זיך מיר ניט אַז דווקא איך וועל בלײַבן כּדי איבערצוגעבן דײַן אָנזאָג. זאָרג זיך ניט, גאָרניט וועט ניט געשען."

"איך װײס אַז גאָרנישט װעט געשען," האָט ער געזאָגט. "נאָר אױב עס װעט יאָ געשען ... אױב דו װילסט, קען איך אױך עפּעס איבערגעבן עמעצן, אַזױ װי, אױב איך ... דו װײסט." האָב איך גלײַך אַ זאָג געטאָן, "נײן." נאָך דעם האָב איך געטראַכט, אפֿשר האָב איך יאָ געזאָלט עפּעס איבערגעבן עמעצן? אפֿשר האָב איך אַזאַ מין צװאָה? אפֿשר זאָל איך טראַכטן װעגן דעם ערנצט און עפּעס איבערלאָזן אײן עמעסדיקע זאַך? אוממעגלעך צו װיסן. כ'האָב געטראַכט אַז װען איך װאָלט עפּעס איבערגעגעבן עמעצן, װאָלט דאָס געדאַרפֿט זײַן דוטשי. פֿונדעסטװעגן. נישט געקוקט אױף דעם אַלעם.

האָב איך זיך געכאַפּט. צו אַל די שװאַרצע יאָר. װעגן װאָס טראַכט איך אױף אַ בוס אױפֿן װעג צו דער אַרבעט? װעגן מײַן צװאָה. װוּהין זײַנען מיר אָנגעקומען? אױפֿן הינטן פֿון אױטאָבוס פֿאַר אונדז איז געװען אַ װעכטער פֿון דער מלכּה און דעם אופֿשריפֿט, "איר פֿאָרט אין אױסלאַנד? נעמט אַ צעלפֿאָן פֿאַר אױסלאַנד." אױפֿן ראַדיִאָ, האָט געזאָגט דעם אינטערװיויִרער דער מענטש װאָס איז געפֿאָרן הינטערן בוס װאָס האָט אופֿגעריסן אין װאַדי ערה, "כ'בין אָפּטימיסטיש. אָפּטימיסטיש, אָפּטימיסטיש, אָפּטימיסטיש." אַ צעלפֿאָן האָט געקלונגען און עמעצער האָט געענטפֿערט. כ'האָב אַרױסגענומען מײַן העפֿטל -- זינט מײַן פּאַלם איז קאַליע געװאָרן בין איך צוריק צום מיטלעלטער -- און פֿאַרשריבן, "קאָנטראָלירן װיפֿל קאָסט דינגען אַ הױז אין נײַ-זײלאַנד. רעדן מיט דוטשי."

כ'האָב געזאָגט דעם בחור, "ביסט אַ ירושלמי? איך אױך, אָריגינעל," נאָר כ'האָב געזען אַז ער טראַכט װעגן אַנדערע זאַכן. זײַנע אױגן זײַנען געװען ערנצט. שפּעטער האָב איך געטראַכט, מענטשן האָבן טײל מאָל אַ פֿאָרגעפֿיל, אַזױ װי מיר האָבן געפֿונען כּלערלײ אָנצוהערענישן װאָס דני לם האָט געזאָגט אײדער ער איז געהרגעט געװאָרן, װי דאָס ליד װאָס ער האָט אָנגעשריבן אַ חודש פֿריִער. װי מע דערצײלט װעגן די סאָלדאַטן װאָס זײַנען געשטאָרבן, אַז בײַ זײער לעצטן טעלעפֿאָן-שמועס האָבן זײ געזעגנט זיך אױף אַ ספּעציעלן אױפֿן, אַז בײַ זײערע לעצטע טעג האָבן זײ געזאָגט זאַכן, האָבן געשפּירט אַז עפּעס וועט אָט אָט געשען. צוריקגערעדט, זאָגן אַלע אַזױ, די גאַנצע צײַט. דו דערמאָנסט זיך פּשוט אין די װאָס זײַנען טאַקע טױט. כ'האָב אױך באַגעגנט רמזים אױף דעם װאָס איך װעל באַלד שטאַרבן. אַ מאָל האָב איך געזען פֿײגל פֿליִען אין פֿינצטער. האָב איך געטראַכט, פֿײגל פֿליִען אין פֿינצטער, מאָדנע. דאָס איז זיכער אַ רמז. און פֿונדעסטװעגן, לעב איך נאָך. אַפֿילו איצט. אַפֿילו נאָך דער קלײנער ליניע נײַן, נאָך שער הגיא, נאָך עמק רפֿאים. נאָך פּהמי.

האָב איך אים געזאָגט, "הער אויף טראַכטן וועגן דעם, זײַ ניט גערירט אין קאָפּ."

ער האָט זיך צעשמייכלט. כ´בין אויפֿגעשטאַנען פֿון מײַן זיצאָרט, אויפֿגעהויבן מײַן האַנט אויף זײַ געזונט און אָן צו זאָגן גאָרניט בין איך אַראָפּגעגאַנגען פֿון מיניבוס. אויפֿן וועגן אַראָפּ האָב איך מער ניט געקוקט אויפֿן שוואַרצלעכן בחור, דעם טעראָריסט. דאַכט זיך אַז כ´האָב אים ניט אָנגעקוקט ווײַל כ´האָב באמת ניט געגלייבט אַז ער איז אַ טעראָריסט, ניט געקוקט אויף דער מעגלעכקייט אַז כ´האָב ניט געקוקט אויף אים כּדי אים ניט צו פֿאַרשעמען.

יום שבת, אפריל 24, 2010

א הארץ-רייסנדיקער מדרש פון מדרש רבה פ´ אמור

צדקתך כהררי אל ההרים מעלין עשבים והצדיקים יש להם מעשים טובים

שטעל זיך פאר ווי נעבעכדיק, ייאושדיק ס´איז דאס מדרשל. די צדיקים זיינען בערג: ריזיק גרויס, אייביק, אומשטערבלעך, הררי אל ממש, ניט אפצומעקן פון פני-האדמה, נאר זייערע מעשים-טובים, זייערע אויפטועכצן אויף דער ערד, ווי גראז! וואס בליט און ווערט פארוויאנעט אין א רגע, וואס איז ניטשיק און גרינג אפגעריסן, וואס ווערט פארקוועטשט פון פיקינקערס און עס-יו-וויס. א רחמנות!

יום חמישי, אפריל 22, 2010

מחובר געווארן אויף וועסטמינסטער-בריק

וויליאַם וואָרדסוואָרט, 1850-1770
מחובר געוואָרן אויף וועסטמינסטער-בריק, סעפּטעמבער 3, 1802
אָנגעשריבן זיצנדיק פֿון אויבן אויף אַ קאָטש, אויפֿן וועג קיין פֿראַנקרײַך.

גאָרניט האָט ניט בײַ זיך די ערד מער הערלעך.
אַ קאַלטע נשמה ער וואָס קען פֿאַרבײַ
אָן ייִראת-הכּבֿוד אַזאַ רירנדע ריאה.
אָט אָ די שטאָט גייט שוין אין אַזאַ הילוך:
פֿרימאָרגנדיקע שיינקייט, שטיל און ליידיק
שיף, טורעם, קופּאָל, טעאַטער, טעמפּל - ליגן
אָפֿענע פֿאַר די פֿעלדער און פֿאַרן הימל;
כּולו ליכט און גלאַנץ, די לופֿט אָן רויך.
שוין פֿריִער האָט אײַנגעווייקט די זון
אין עיקר-פּראַכט אירער טאָל און פֿעלדז און באַרג?
קיין מאָל געהערט, געשפּירט טיף אַזאַ רו!
עס שוועבט די טײַך אויף אייגענעם פאַרלאַנג.
גאָטעניו! עס שלאָפֿט אײַן ממש יעדע שטוב
און אײַנגעשטילט ליגט יענע מעכטיק האַרץ!

יום שלישי, אפריל 20, 2010

אַ קראָקאָדיל-פּיגוע (ייִדיש-איבערזעצונג פֿון אסף גברונס ראָמאַן, קאַפּיטל איינס)

כ'בין אײַנגעשטיגן אין דעם נומער 9 פּונקט ווי יעדן אין דער פֿרי, אויפֿן וועג צו דער אַרבעט. קליינער נומער נײַן איז אַ קאַר-סערוויס אַזוי גרויס ווי אַ מיניבוס וואָס פֿאָרט מיטן מאַרשרוט פֿון נומער 9, דעם בוס. ס'איז אַזאַ מין כּילאַים צווישן אַ בוס און אַ קאַר. אַזוי האָסטו די וועלט און יענע וועלט - די באַשטימטער מאַרשרוט און דער ביליקער פּרײַז פֿון אַ בוס, און די פֿלינקקייט און בייגעוודיקייט פֿון קאַר.

זינט די פּיגועים בין איך געפֿאָרן נאָר מיט דער קליינער ליניע נײַן צו דער אַרבעט און צוריק. אַפֿילו אויב ס'איז געקומען דער בוס נומער נײַן פֿאַר דעם קליינעם נומער נײַן, כ'האָב אים געזאָזט פֿאַרבײַפֿאָרן. אַן אויטאָבוס איז צו אַ גרינגער ציל פֿאַר אַ טעראָריסט. ספּעציעל נומער נײַן, תּמיד כּמעט פֿול, און שוין באַקומען אַ פּיגוע. כ'ווייס ניט אויב איך טראַכט טאַקע אַזוי, אָבער דוטשי האָט בײַ מיר אָפּגענומען אַ שבֿועה. כ'האָב אַלע מאָל געמיינט אַז דער קליינער נומער נײַן וועט קיין מאָל ניט באַקומען אַ פּיגוע. ראשית-חכמה, דאָרט קענען זײַן מאַקסימום צען מענטשן, עלף מיטן דרײַווער. צווייטנס, איז דאָ נאָר איין טיר, פֿון פֿאָרנט, און דער דרײַווער עפֿנט און פֿאַרמאַכט פֿאַר יעדן און זעט פּינקטלעך ווער ס'שטײַגט אַרײַן.

יענעם טאָג בין איך אײַנגעשטיגן בײַם געוויינטלעכן פּלאַץ. געווען איז עס אַרום נײַן אַ זייגער אין דער פֿרי. ס'איז געווען אַ ליכטיקע זון פֿון מיטן האַרבסט, געהאָנגען אין דורכזיכטיקע הימלען, און נאַסע בלעטער האָבן צוגעדעקט דעם עוועניו.

מיר זײַנען געווען אין דיזענגאָף גאַס ווען איין אַלטיטשקע האָט זיך געקערט צו מיר און געזאָגט, "זאָג מיר, יענער קוקט דיר ניט אויס פֿאַרדעכטיקט?" אירע אויגן האָבן מיר אָנגעוויזן אויף אַ שוואַרצלעכן בחור. ער האָט געטראָגן אַ באַוולנעם גרויען הוט און געהאַלטן אַן אָנצוג-טאַש. האָב איך איר געזאָגט, "טרײַבט ניט איבער. ער קוקט אויס בסדר."

נאָר כ'האָב אים ווײַטער אָנגעקוקט. געטראַכט, אַז עקספּלאָסיווע פּאַסיקן זײַנען איצט זייער שטיק. זיכער איז אַזאַ עקספּלאָסיווער פּאַסיק עפּעס דין, וואָס זיי לייגן אַרום דעם קערפּער. קען זײַן אַז אין זײַן אָנצוג-טאַש וואָס ער האַלט ליגט ניט קיין אָנצוג נאָר אַן עקספּלאָסיוו פּאַסיק. האָב איך געזאָגט דער אַלטיטשקע: "ס'איז בסדר גמור. זאָרגט זיך ניט."

די אַלטיטשקע האָט אויף מיר אָנגעקוקט מיט אַ זויערער מינע און זיך געקערט צו אַ צווייטן בחור וואָס זיצט לעבן איר. מיר זײַנען געזעסן אין הינטערשטן טייל, און דער בחור וואָס זי האָט אים פֿאַרדעכטיקט איז געזעסן פֿון פֿאָרנט. די אַלטיטשקע האָט עפּעס געשעפּטשעט צום צווייטן בחור, און ער האָט געקוקט אין דער ריכטונג פֿון פֿאַרדעכטיקטן און נאָך אַ סעקונדע געמאַכט איר אַ באַוועגונג אויף "ניין" מיטן קאָפּ און די אויגן, און אַ באַוועגונג פֿון ביטול מיט דער האַנט. איצט בין איך געווען זיכער. סתּם פּאַראַנאָיד. פֿאַר וואָס איז יעדער אַזוי פֿיל פּאַראַנאָיד אין דער מדינה? שוואַרצלעכע קענען שוין מער ניט אַרויף אויף די באָסעס?

עמעצער האָט זיך באַלאָגט אין שײַכות מיט דעם אַז הײַנט איז שטיל ווי אין אַ בית-עולם. אויפֿן ראַדיאָ האָט מען גערעדט וועגן פּיגוע וואָס איז געווען אין וואַדי ערה. די פּאַסאַזשירן האָבן זיך צוגעהערט שטילערהייט. נאָך דעם איז געווען אַ ליד פֿון כוורת, כ'געדענקט ניט וועלכעס.

בײַם ראָג זשאַבאָטינסקי איז אַראָפּגעשטיגן די אַלטיטשקע. זי האָט ניט אײַנגעשטימט מיט אונדזער מיינונג. אויף איר וועג אַרויס האָט זי געלאָזט פֿליִען אַ לאַנגן קוק אויפֿן שוואַרצלעכן מיטן אָנצוג און דעם באַוולנעם הוט. ער האָט זי צוריקגעקוקט. כ'האָב אין יענער רגע ניט געטראַכט אַז זײַן קוק האָט עפּעס געזאָגט. אויב איך וואָלט געמיינט אַז עפּעס שטעקט אין וואָס זי האָט געטאָן, אַז צוליב זיכערהייט וואָלט געווען מיר כּדאַי אַראָפּצושטײַגן, וואָלט איך דאָס אַוועקגעמאַכט תּיכּף-ומיד. כ'האָב ניט געהאַט די צײַט פֿאַר מער זיכערהייט. אפֿשר ווען איך וואָלט געהאַט עטעלכע מינוט אַוועקצוהרגענען וואָט איך אַראָפּגעשטיגן, נאָר כ'האָב ניט געהאַט. ווער האָט יאָ?

דער צווייטער בחור האָט מיר געזאָגט, "עס דריקט מענטשן, האַ?" ער האָט געהאַט אַ בערדל אויפֿן שפּיץ גאָמבע און גרויסע זונברילן, זילבערנע. די האָר זײַנען געווען בײַ אים גאָלדענע, צוריקגעהאַלטן פֿון הינטן מיט אַ סך דזשעל. קול, אין זײַנע אייגענע אויגן כאָטש. אַ שיינע שמייכל. גיורא. איצט ווייס איך. גיורא גואטה, פֿון ירושלים. איצט ווייס איך אַ סך זאַכן. כ'האָב אים געזאָגט, "אַזאַ פּאַראַנויע. מענטשן זײַנען אין גאַנצן משוגע געוואָרן." נאָך עטלעכע סעקונדעס האָ ער געזאָגט, "ער זעט דיר אויס בסדר, אמת?" האָב איך ווידער אָנגעקוקט דעם שוואַרצלעכן. כ'בין ניט געווען זיכער. ווער קען זײַן זיכער? האָב איך געזאָגט, "יאָ, מיט אים איז ניטאָ קיין פּראָבלעם."

גיורא און איך האָבן אַרויסגעקוקט אין דרויסן, יעדער פֿון זײַן פֿענצטער. האַרבסט, אָבער זון. כ'האָב געזען אַן אַדווערטײַזמענט פֿאַרן מוּווי "מאָנסטערס אינק," און אַ קליינע לאַסטאויטאָ פֿון מילך-פּראָדוקטן גד. אַ בוי-אַרבעטער איז אַרויף און געשריגן, "פֿאַר וואָס האָבן זיך די צוויי פֿריִערדיקע ניט אָפּגעשטעלט פֿאַר מיר?" דער אַרבעטער האָט געהאַט צוויי טעכטער. כ'האָב געלייענט וועגן דעם דערנאָך אויף YNET . ער האָט געזאָגט, "געוואַלד, מענטשן, די צײַט איז מיר טײַער." "די צײַט איז אונדז אַלעמען טײַער, זיסקייט," האָט עצעמער אים געענטפֿערט.


המשך קומט אי"ה
אָריגינאַל
דאָ.

וועל איך אַ מאָל זײַן זיכער צי איך זאָל זאָגן הלל מיט אַ ברכה?

סײַ ווי סײַ אַ פֿריילעכן יום-העצמאות. לכּבֿוד יום-טובֿ, מײַן ייִדיש-איבערזעצונג פֿון מגילת-עצמאות.

.די אומאָפּהענגיקייט־דעקלאַראַציע פֿון מדינת־ישׂראל (מגילת עצמאות)

פֿון דער אָפֿיציעלער בולעטין פֿון מדינת־ישׂראל, נומ´ 1 פֿינף טעג אין אייר תּשח / דעם 15טן מײַ 1948 תּל־אָבֿיבֿ

די פּראָקלאַמירונג פֿון דער גרינדונג פֿון מדינת־ישׂראל (הכרזה על הקמת מדינת ישׂראל)

אין ארץ־ישׂראל איז אויפֿגעקומען דאָס ייִדישע פֿאָלק. דאָ האָט זיך אויסגעפֿורעמט זײַן גײַסטיק, רעליגיעז, און פּאָליטיש געשטאַלט. דאָ האָט עס געפֿירט אַ פֿולשטענדיק מלוכה־לעבן. דאָ האָט עס געשאַפֿן נאַציאָנאַלע און אַלגעמיין־מענטשלעכע קולטור־פֿאַרמעגנס און געגעבן דער גאַנצער וועלט דאָס אייביקע „בוך פֿון ביכער."

נאָך דעם ווי דאָס פֿאָלק איז בגוואַלד פֿאַרטריבן געוואָרן פֿונעם לאַנד, האָבן זיי עס געהאַלטן טײַער וווּ נאָר זיי זײַנען געווען צעזייט און צעשפּרייט. דאָס פֿאָלק האָט ניט אויפֿגעהערט בעטן דעם אייבערשטן און צו האָפֿן זיך אומצוקערן אין זייער לאַנד און דאָרט צו באַנײַען זייער פּאָליטישע פֿרײַהייט.

צוליב דער דאָזיקער טראַדיציאָנעלער און היסטאָרישער פֿאַרבינדונג האָבן ייִדן זיך געריסן אין יעדן דור זיך אומצוקערן און באַזעצן זיך אין זייער היימלאַנד. אין די לעצטע דורות קערט מען זיך אום מחנותווײַז. חלוצים, אומלעגאַלע אימיגראַנטן (מעפּילים) און באַשיצערס האָבן אויפֿגעהאָדעוועט משפּחות, אויפֿגעלעבט זייער העברעיִשע שפּראַך, אויפֿגעבויט דערפֿער און שטעט, און אויפֿגעשטעלט אַ ייִשובֿ וואָס צעוואַקסט זיך וואָס אַ מאָל גרעסער און באַהערשט זײַן עקאָנאָמיע און קולטור, יאָגט זיך נאָך שלום און פֿאַרטיידיקט זיך אַליין, בענטשט אַלע תּושבֿים פֿון לאַנד מיט דער ברכה פֿון פּראָגרעס, און שטרעבט צו מלוכהשער אומאָפּהענגיקייט.

אין יאָר תרנז (1897) האָט זיך פֿאַרזאַמלט דער ציוניסטישער קאָנגרעס אויפֿן רוף פֿון דער וויזיאָנערישן אָנפֿירער טעאָדאָר הערצל, און האָט קאָנסטאַטירט דאָס רעכט פֿון ייִדישן פֿאָלק אויף נאַציאָנאַלן אויפֿקום אויף זײַן לאַנד.

דאָס דאָזיקע רעכט האָט מען אָנערקענט אין דער באַלפֿור־דעקלאַראַציע פֿון 2טן נאָוועמבער 1917, און באַשטעטיקט דורכן מאַנדאַט אין נאָמען פֿון פֿעלקער־פֿאַרבאַנד, וואָס האָט צוגעגעבן אַ באַזונדערע אינטערנאַציאָנאַלן כּוח דער היסטאָרישער פֿאַרבינדונג צווישן דעם ייִדישן פֿאָלק און ארץ־ישׂראל, און צום רעכט פֿון ייִדישן פֿאָלק צו פֿאַרלייגן פֿון דאָס נײַ זייער פֿאָלקסהיים.

דער חורבן וואָס האָט געבושעוועט איבערן ייִדישן פֿאָלק אין דער לעצטער צײַט, אין וועלכן מע האָט איבערגעלאָזט דעם אומקום מיליאָנען אייראָפּעיִשע ייִדן, האָט פֿון דאָס נײַ קלאָר באַוויזן די נייטיקייט פֿון אַ לייזונג אויף דער פּראָבלעם פֿון ייִדישן פֿאָלק, וואָס עס פֿעלט אים אַ היימלאַנד און אומאָפּהענגיקייט, דורך דער באַנײַונג פֿון דער ייִדישער מלוכה אין ארץ־ישׂראל, וואָס וועט ברייט אויפֿמאַכן די טויערן פֿון היימלאַנד פֿאַר יעדן ייִד און וועט צושטעלן דעם ייִדישן פֿאָלק אַ גלײַכבאַרעכטיקטן נאַציאָנאַלן סטאַטוס אין דער ברידערשאַפֿט פֿון פֿעלקער.

די שארית־הפּליטה־ייִדן וואָס זײַנען ניצול געוואָרן פֿון דעם שרעקלעכן נאַצישן אומקום אין אייראָפּע, ווי אויך די ייִדן פֿון אַנדערע לענדער, האָבן ניט אויפֿגעהערט אומלעגאַל אײַנצווואַנדערן אין ארץ־ישׂראל, ניט געקוקט אויף יעדער שוועריקייט, מניעה און סכּנה, און האָבן ניט אויפֿגעהערט צו פֿאָדערן זייער רעכט אויף אַ לעבן פֿון כּבֿוד, פֿרײַהייט און ערלעכער האָרעוואַניע אין היימלאַנד פֿון זייער פֿאָלק.

אין דער צווייטער וועלט־מילחמה האָט דער ייִדישער ייִשובֿ אין לאַנד געגעבן צו שטײַער מיט דער פֿולער מאָס צום קאַמף פֿון די לענדער וואָס האָבן געשטרעבט נאָך פֿרײַהייט און שלום קעגן די כּוחות פֿון נאַצישן רשע, און מיט דער בלוט פֿון זייערע סאָלדאַטן און זייער קעמפֿערישן מי געשאַפֿן פֿאַר זיך דאָס רעכט גערעכנט צו ווערן צווישן די פֿעלקער וואָס האָבן פֿאַרלייגט די אָרגאַניזאַציע פֿון די פֿאַראייניקטע פֿעלקער.

דעם 29סטן נאָוועמבער 1947 האָט די פֿאַרזאַמלונג פֿון די פֿאַראייניקטע פֿעלקער אָנגענומען אַ רעזאָלוציע וואָס האָט גערופֿן צום אויפֿקום פֿון אַ ייִדישער מדינה אין ארץ־ישׂראל. די פֿאַרזאַמלונג האָט געפֿאָדערט בײַ די תּושבֿים פֿון ארץ־ישׂראל, זיי זאָלן אָננעמען די נייטיקע מיטלען פֿון זייער זײַט כּדי אויסצופֿירן די רעזאָלוציע. דאָס דאָזיקע אָנערקענען מצד די פֿאַראייניקטע פֿעלקער פֿון רעכט פֿון ייִדישן וואָלק צו גרינדן זייער מדינה איז ניט בטל צו מאַכן.

דאָס רעכט איז דאָס נאַטירלעך רעכט פֿון ייִדישן פֿאָלק צו זײַן אַ פֿאָלק מיט פֿעלקער צו גלײַך, דער בעל־הבית איבערן אייגענעם רשות אין דער אייגענער סוּווערענער מדינה.

בהסכּם דערמיט האָבן מיר זיך פֿאַרזאַמלט, די פֿאָרשטייער פֿון פֿאָלקסראַט, די רעפּרעזענטאַנטן פֿון ייִדישן ייִשובֿ און דער ציוניסטישער באַוועגונג, אין טאָג פֿון פֿאַרענדיקן זיך פֿון בריטישן מאַנדאַט איבער ארץ־ישׂראל. מיטן כּוח פֿון אונדזער נאַטירלעכן און היסטאָרישן רעכט און אויפֿן יסוד פֿון דער רעזאָלוציע פֿון די פֿאַראייניקטע פֿעלקער, פּראָקלאַמירן מיר דערמיט די גרינדונג פֿון דער ייִדישער מלוכה אין ארץ־ישׂראל, מדינת־ישׂראל.

מיר באַשטימען אַז פֿון פֿאַרענדיקן זיך פֿון מאַנדאַט, הײַנט אויף דער נאַכט, פֿרײַטיק צו נאַכטס, זעקס טעג אין אייר תּשח (דעם 15טן מײַ 1948), און ביז דער גרינדונג פֿון די פּאַסיקע, אויסגעקליבענע אויטאָריטעטן פֿון דער מלוכה בהסכּם מיט דער קאָנסטיטוציע וואָס עס וועט אָננעמען די קאָנסטיטוציאָנעלע פֿאַרזאַמלונג ניט שפּעטער ווי דעם 1טן אָקטאָבער 1948 – וועט דינען דער פֿאָקלסראַט ווי דער דערווײַליקער מלוכה־ראַט, און זײַן אויספֿיר־אָפּטייל, די פֿאָלקס־אַדמיניסטראַציע, וועט מיט זיך פֿאָרשטעלן די דערווײַליקע רעגירונג פֿון דער ייִדישער מלוכה, וואָס וועט אָנגערופֿן ווערן בײַם נאָמען ישׂראל.

מדינת־ישׂראל וועט זײַן אָפֿן פֿאַר עלייה און פֿאַר קיבוץ־גלויות; זי וועט שטיצן די אַנטוויקלונג פֿון לאַנד לטובֿת די אַלע תּושבֿים אירע; זי וועט זײַן פֿאַרלייגט אויפֿן יסוד פֿון פֿרײַהייט, יושר און שלום אין ליכט פֿון דער וויזיע פֿון די נבֿיאים פֿון ישׂראל; זי וועט מקיים זײַן פֿולשטענדיקע געזעלשאַפֿטלעכע און פּאָליטישע גלײַכבאַרעכטיקייט אַלע אירע בירגער אָן אונטערשייד פֿון רעליגיע, ראַסע און מין; זי וועט פֿאַרזיכערן פֿרײַהייט פֿון רעליגיע, געוויסן, לשון, דערציִונג און קולטור; זי וועט היטן די הייליקע פּלעצער פֿון אַלע רעליגיעס; און זי וועט זײַן געטרײַ די פּרינציפּן פֿון טשאַרטער פֿון די פֿאַראייניקטע פֿעלקער.

מדינת־ישׂראל איז גרייט מיטצואַרבעטן מיט די אינסטיטוציעס און רעפּרעזענטאַנטן פֿון די פֿאַראייניקטע פֿעלקער כּדי מקיים צו זײַן די רעזאָלוציע פֿון דער פֿאַרזאַמלונג פֿון 29סטן נאָוועמבער 1947, און וועט אַדורכפֿירן די עקאָנאָמישע פֿאַראייניקונג פֿון גאַנץ ארץ־ישׂראל.

מיר רופֿן די פֿאַראייניקטע פֿעלקער צו געבן אַ האַנט דעם ייִדישן פֿאָלק בײַם בויען די ייִדישע מלוכה און אָנצונעמען מדינת־ישׂראל אין דער ברידערשאַפֿט פֿון פֿעלקער.

מיר רופֿן – אין מיטן דער אַטאַקע וואָס מע פֿירט קעגן אונדז במשך די חדשים – צו די אַראַבישע אײַנוווינער פֿון מדינת־ישׂראל צו היטן שלום און אָנטייל צו נעמען אין אויפֿבויען די מדינה אויפֿן יסוד פֿון פֿולער און גלײַכער בירגערשאַפֿט און פֿולער רעפּרעזענטאַציע אין אַלע אירע אינסטיטוטציעס, סײַ דערווײַליקע, סײַ באַשטיייִקע.

מיר שטרעקן אויס די האַנט אַלע שכנישע מלוכות און זייערע פֿעלקער ווי אַן אָנבאָט פֿון שלום און גוטער שכנימשאַפֿט, און מיר רופֿן זיי צו שטעלן קעגנזײַטיקע פֿאַרבינדונגען פֿון אַרבעט און הילף מיטן אומאָפּהענגיקן ייִדישן פֿאָלק אין זײַן לאַנד. מדינת־ישׂראל איז גרייט צו געבן צו שטײַער אין דער צוזאַמענאַרבעט לטובֿת דער אַנטוויקלונג פֿון גאַנצן מיטל־מיזרח.

מיר רופֿן צום ייִדישן פֿאָלק אין אַלע תּפֿוצות זיך צו סאָלידאַריזירן מיט די ייִדן פֿון ייִשובֿ מיט עלייה און אויפֿבוי, און צו שטיין לעבן אונדז אין גרויסן געראַנגל נאָכן קיום פֿון דער דורותדיקן חלום – גאולת־ישׂראל.

מיט בטחון אין דעם פֿעלדז פֿון ישׂראל שרײַבן מיר אונטער מיט אונדזערע חתימות די דאָזיקע פּראָקלאַמירונג אויף דער זיצונג פֿון דערווײַליקן מלוכה־ראַט, אויפֿן באָדן פֿון היימלאַנד, אין דער שטאָט תּל־אָבֿיבֿ, דעם ערבֿ־שבת, פֿינף טעג אין אייר תּשח, דעם 14טן מײַ 1948.

דוד בן־גורין
דניאל אַוסטער
מרדכי בנטובֿ
צחק בן־צבֿי
אליהו בערלין
פּרץ בערנשטיין
הרבֿ וואָלף גאָלד מאיר גראָבאָווסקי יצחק גרינבוים
ד"ר אַבֿרהם גראַנאָווסקי אליהו דאָבקין
מאיר ווילנער־קאָוונער
זרח וואַרהאַפֿטיג
הערצל ורדי רחל כּהן
הרבֿ קלמן כּהנא
סעדיה כּוֹבאַשי הרבֿ יצחק
מאיר לווין מאיר דוד לווינשטיין
צבֿי לוריאַ
גאָלדע מאירסאָן נחום ניר צבֿי סגל
הרבֿ יהודה לייב הכּהן פֿישמאַן
דוד צבֿי פּינקס
אַהרן זיסלינג
משה קאָלאָדני
אליעזר קאַפּלאַן
אַבֿרהם קאַצנעלסאָן
פֿעליקס ראָזנבליט
דוד רמז
בערל רעפּעטור
מרדכי שאַטנער בן־ציון שטערנבערג
בכור שיטריתּ
ֿמשה שאַפּיראַ
משה שרתּוֹק



יום שני, אפריל 19, 2010

אַן איבערזעצערס פֿאַנטאַזיע-פֿראַגע

פֿון דער גרופּע פֿון אַלע ראָמאַנען אַרויסגעגעבן אויף ענגליש אָדער העברעיש נאָך דער צווייטער וועלט מלחמה, וואָס וואָלט איר צום מערסטנס געוואָלט זען איבערגעזעצט אויף מאַמע-לשון? קיינער זאָגט גאָרניט צו. סתּם אַ פֿראַגע.

יום ראשון, אפריל 11, 2010

אין אָט אָ דער רגע

איך שטיי אין דער נאַכט אַ נאַקעטער
דאָס זשומען פֿון עיר-קאָנדישן
איז אַ צעשווענקטע קייט
צײַטווײַליקע פֿאַרצייכענישן

בין איך פֿאַר קיינעם ניט
דער קרבן, דער כּהן, מזבח
איך קויף דעם קינדס תּמימות
און דעם קלימפּער פֿון מטבע

סודות פֿון ייִדישע "פּאַגאָדעס" און "מאַנדאַלעס"

אַ סך מענטשן, אַרײַנגערעכנט געבילדעטע ייִדן פֿון אַ גאַנץ יאָר, ווערן פֿאַרחידושט, ווען זיי דערוויסן זיך וועגן דער אוניקאַלער אַרכיטעקטור־ און מאָלערײַ־טראַדיציע פֿון הילצערנע שילן, וועלכע איז אַמאָל אָנגענומען געוואָרן אין גאַנץ ליטע און פּוילן, ווי אויך אין אַ טייל אַנדערע ראַיאָנען פֿון מיזרח־אייראָפּע. פֿאַר אַ הײַנטיקן ייִד האָבן די אַלטע מיזרח־אייראָפּעיִשע בתּי־תּפֿילות אַ כּמו־מיזרחדיקן טעם, ווי זיי וואָלטן געשטאַנען נישט אין די ליטווישע שטעטלעך, נאָר ערגעץ אין כינע אָדער טיבעט.

לייענט ווייטער אין פארווערטס (יואל שרייבט ווידער אן א מאדנע-פראוואקאטיווע ארטיקל!)