יום שבת, דצמבר 26, 2009

דער באַלטימאָרער עקספּערימענט, באַשריבן אין פֿאָרווערטס

ווען אַ יונג פּאָרפֿאָלק, וואָס געהערט נישט צו די ייִדיש־רעדנדיקע חסידישע קרײַזן, באַשליסט צו דערציִען די קינדער אויף ייִדיש, איז דער ענין, וווּ מע זאָל וווינען, אַ גאָר וויכטיקער. פֿאַרשטייט זיך, מע מוז אויסקלײַבן אַן אָרט, וווּ די עלטערן קענען ציִען חיונה. פֿון דעסטוועגן, גלוסט זיך אויך צו געפֿינען אַ שטאָט אָדער געגנט, וווּ די קינדער וועלן קאָנען הערן ייִדיש, געדערט מחוץ דער אייגענער משפּחה.

בײַ דרײַ ייִדיש־רעדנדיקע משפּחות — בנימין און חנה מאָס, מאַרק און ברכה קאַפּלאַן, און שלום און סעלעסט בערגער — האָט דאָס מזל צוגעשפּילט אויף ביידע פֿראָנטן. אַלע דרײַ האָבן געקראָגן פּאָזיציעס בײַם "דזשאָנס האָפּקינס אוניווערסיטעט" אין באָלטימאָר, מערילאַנד, און צוליב דעם וואָס זייערע קינדער זענען פֿונעם זעלבן דור (דער ייִנגסטער איז אַלט 16 חדשים, און דער עלטסטער — 6 יאָר), האָט זיך געשאַפֿן אַ מעגלעכקייט אויפֿצובויען אַ שטיקל ייִדיש־רעדנדיקן ציבור.

לייען ווײַטער אין פארווערטס.

יום שלישי, דצמבר 15, 2009

באַריכט פֿון דער ליידיקער שטאָט

איך בין געווען אין דער ליידיקער שטאט. עס רעדט זיך אַזוי ליידיק. באמת איז די שטאָט פֿול מיט מענטשן נאָר זיי זײַנען אָרעמע לײַט, ליידיקגייערס בלית ברירה ווײַל עס פֿעלט ערשטקלאַסיקע סאָציאַלע פֿאַרזאָרג. דאָס הייסט אַז ניט די מענטשן זײַנען שולדיק, נאָר די געזעלשאַפֿט. חוץ די פֿאַרברעכערס מיט די מאָגערס מיט די פֿאַרגוואַלדיקערס מיט די מערדערס. די יענע זײַנען רשעים און אויסוווּרפֿן נאָר אַלע אַנדערע אָרעמע-לײַט זײַנען וווילע חברה-לײַט וואָס מע קען מיט זיי מאַכן אַ תּיקון.

איך בין געווען אין דער ליידיקער שטאָט און אַ שילד האָט מיר געגעבן אָנצוהערן פֿון דער פֿינצטערניש אַז מע וועט מיך שיין אויפֿנעמען. ניט וויסנדיק וואָס געפֿינט זיך אינעווייניק האָב זיך זיך אונטערגעגאַרטלט און אַ טענטאַטיוון שטויס געגעבן די טיר.

זי האָט זיך ניט גערירט פֿון אָרט. כ'האָב אַרײַנגעקוקט אינעווייניק און געזען אַן אומקלאָרע בילד: אָדער אַ ליכט ברענט, אָדער כ'זע די אָפּשפּיגלונג פֿון די גאַסנליכט, אָדער דאָרט איז גאָרניט דאָ, איך רעד זיך אײַן אַ קינד אין בויך און אַ וואַרעמע נאַכט־חבֿרה.

אַ קינד עפֿנט אויף די טיר. כ'בין דערשטוינט. "קים אַרײַן, וואָס שטײַסטי דאָרט ווי אַ לײַמענע גאָלעם?"

"?" האָב איך געפֿרעגט מיטן האַלב באַלויכטענעם פּנים.

"איר זאַט ניט אַלײַן אין דער שטוט. די שטוט איז ניט לײַדיק. קײַנער וואַרט ניט אויף ענק, נור טומער ווילט איר מער ניט אַוועקוואַרפֿן דוס לייבן זאַנען מיר דו פֿאַר ענק."

בין איך אַרײַנגעגאַנען.

די טיר האָט זיך צוגעמאַכט נאָך מיר.

דער זאַל איז ליידיק. אַלץ איז שוין טונקל. דאָס קינד איז נעלם געוואָרן.

אויף אַ טאַבורעטל אין מיטן זאַל -- ווי פֿון אַ באַר -- ליגט אַ האַנט־געשריבענע צעטל. די ווערטער לייענען זיך גרינג:

"דער זאַל איז ליידיק ווײַל איר זײַט ליידיק. גייט און פֿילט זיך אָן."

יום שני, דצמבר 07, 2009

לאָמיר אויפֿראַמען דעם בית-המקדש

לאָמיר אויפֿראַמען דעם בית-המקדש
און אָפּטאן עס אויף גיך.
באַפרײַען דאַרפֿן מיר א פּלאַץ
פֿאַר די אורים - מנורה-ליכט.

אַוועקלייגן די שפּילצײַג
וואָס די געטשקעס האָבן געניצט
און אָפּקערן דאָס וואַסער
וואָס פֿון מזבח גיסט.

וווּ איז דער שמן-זית
פֿאַרן בית-המקדש-לאָמפּ?
פֿון דער מעשׂה אַליין באַקומט ער זיך.
מע עפֿנט זי בלויז אויף

און איין טאָג ווערט אונדז אַכט
אַ טומאה ווערט אַ ריינקייט
און מיר זײַנען גרייט צו פֿלאַמען-פֿרייד
מיט שׂימחה און מיט שיינקייט.

יום חמישי, דצמבר 03, 2009

אין עוד מלבֿדו: "אַלץ איז גאָט" - אויב שוין יאָ, וואָס זשע ביסטו?

כ'האָב געקויפֿט און איבערגעלייענט (מערסטנס פֿון) "גאָד איז עוועריטינג" (גאָט איז אַלץ: דער ראַדיקאַלער וועג פֿון ניט־צוויייִקער יהדות). בקיצור האַנדלט זיך אין אַ צוגענגלעכער, גוט־אָנגעשריבענער, און געלערנטער אַרײַנפֿיר און אַרײַנקלער אין דער השׂגה "אין עוד מלבֿדו" ווי עס געפֿינט זיך אין דער קבלה בכלל און אין אַנדערע מיסטישע טראַדיציעס -- און ווי אַזוי מע קען ווידער פֿאַרמאַכן דעם קרײַז און "אַהיימברענגען" די מיסטישע טעכניק און קבלהסטישע כּוונות כּדי צו ברענגען צו תּיקון־מידות און תּיקון־עולם.

איך זאָג ניט אַז דאָס בוך איז ניט כּדאַי איבערצולייענען. כ'בין ווײַט ניט קיין מקובל, און קיין געלערנטער אין קבלה־ספֿרים בין איך אויך ניט. צוליב דער סיבה אַליין האָט דער חיבור מיר אויפֿגעעפֿנט די צו־מתנגדישע אויגן. און די פּאַראַלעלן צווישן די קבלה און אַנדערע גלויבנס זײַנען באַלערנדיק.

נאָר איין עטישע קשיא קען אָפּפֿרעגן דעם גאַנצן בנין, און דער בעל־מחבר (דזשיי מײַקלסאָן) פֿרעגט אים ניט אָפּ, דהײַנו:

אויב אַלץ איז גאָט, ווער זשע איז דער מיט־מענטש? פֿאַר וואָס זאָל מיר אָנגיין יענעמס עגמת־נפֿש אויב "דאָס גאַנצע לעבן איז נאָר כוואַליעס אין ים"? אויב יעדער פֿענאָמען איז נאָר טייל פֿון די ספֿירות, פֿאַר וואָס זאָל מיר אויסמאַכן דײַן הונגער יסורים?

צוליב דעם מוז מען אָנגערקענען די מציאות ־ די חשיבֿות ־ פֿון אונטערשיידן צווישן מענטש און מענטש און מענטש און גאָט. ווײַל בן־אָדם־לחבֿרו איז אויך (און אייביק) אַן ענין.

יום שלישי, דצמבר 01, 2009

ס'דרימלט א קו

ס'דרימלט א קו
עמיל קאלין

די קו דרימלט אין גראז
בײם ווייניק אפגעטרעטן שטראז
ר'פליג דרייט זיך אין דער לופטן
און לענדט ווידער
פונקט אויף איר הינטן
איך בעט אײַך איבער

א פאטש מיט דער קאָדע
אויף רעכטס
זיצט ער אויף דער לינקער זייט יעצט
א פאטש מיט דער קאָדע
אויף לינקס
ער קען שוין אלדינגס

זעצט ער זיך אויף איר אויער
לאז מיך דאס שטיקל ברויט פארדינען
שוין געהערט אזוינס?
א חוצפה פון א יידן!