יום שני, אפריל 20, 2009

אַמאָליקע יום־טובֿים: פּסח, 1996

אין יענעם יאָר בין איך געווען אויף אַ רײַזע דורך אייראָפּע מיט דער שטיצע פֿון דער וואַטסאָן־פֿונדאַציע, מיטן ציל צו פֿאָרשן די מינאָריטעט־שפּראַכן פֿון שפּאַניע און פֿאַרגלײַכן זייערע סיטואַציעס צו ייִדיש אין מיזרח־אייראָפּע.

אין כּמעט יעדער שטאָט אין מזרח־אייראָפּע בין איך געלאָפֿן צו דער חב"ד־שול. מ'איז דאָרטן געווען פֿרײַנדלעך, כּשר, בריייטהאַרציק מיט דער אַכילה, און גרייט אָנצובאָטן (אָדער אויסצוזוכן) אַ נאַכט־געלעגער.

אין קיִעוו זײַנען די גאַסן געווען באַביימערטע, ניסנדיק־פֿילפֿאַרביק, באַפּוצט מיט אַלטע לײַכט־קאָלירטע בנינים, און מיט נעמען נאָך גענאָדיצישע שׂונאי־ישׂראל.

סוף־כּל־סוף האָב איך זיך דערשלאָגן צו אַ דירה, מיט צוויי טשודאַקישע מיטוווינערס. (און איך בין גלײַך מודה, אַז סך־הכּל איז די צאָל טשודאַקעס געווען...דרײַ.) איינער אַ דינער לאָקש, מיט קוים־געצוואָגענע, צעלאָזטע האָר, אַלע מאָל מיט אַ בייסבאָל־קאַשקעט ("מעטס") אויפֿן קאָפּ. אַלע מאָל מיטן "יחי" אויף די ליפּן.

דער צווייטער אַ פֿעטער ישיבֿה־בחור, אָדער - פּינקטלעכער געזאָגט - האָט געזאָלט לערנען אין ישיבֿה אין "ארץ־ישׂראל" (די טערמין "מדינה" הערט מען קוים־קוים אין געוויסע קרײַזן) נאָר צוליב איזה סיבה איז זײַן פּאַספּאָרט אויסגעגאַנען און אים איבערגעלאָזט אויף הפֿקר אין אוקראַיִנע.

גערעדט האָט ער נאָר וועגן דרײַ זאַכן. א. געלט; ב. צוריקפֿאָרן אין ישׂראל, סטראַטעגיעס פֿאַר; און ג. קאָכערײַ.

ער איז געווען אָבסעסירט מיט קאָכן, אינגרעדיענטן, קוואַליטעט, מויל־געפֿיל, געווירצן. ניט אויף אַ פֿײַנשמעקערישן, סאַלאָנישן אופֿן, נאָר ווי דער זון פֿון דער אוקראַיִנעטשקע וואָס האָט אים געבוירן. געווען איז ער אַ גר, און זײַן גומען האָט געלעכצט נאָר נאָך די היימישע טעמען פֿון קיִעוו. ניט איין מאָל האָב איך געפּרוּווט אים דערקלערן, אַז אונדזערע ייִדישע אָבֿות האָבן גענומען זייערע קאָכערײַ גראָד פֿון זעלבן באָדן.

ער איז געקומען מיט מיר אין גרויסן קיִעווער שטאָטמאַרק כּדי צו פֿאַרזיכערן, אַז די מאַרק־פֿרויען זאָלן מיך ניט אָפּנאַרן.

אָנגעקומען פּסח, האָט ער מיך ניט געלאָזט אָנרירן אַ בעזעם אָדער אַ שמאַטע. ער האָט מורא געהאַט, אַז אַן אַמעריקאַנער ייִד וואָס לייענט טרייף־פּסול און דאַוונט זײַט בײַ זײַט מיט נשים קען נאָך פֿאַרחמצן זײַן דירה אויך. דאָס פּסכדיקע קאָכערײַ האָט ער מיר אויך ניט געלאָזט פֿאַרקאַליעשטשען.

איך געדענק ניט וואָס מיר האָבן געגעסן (ווי פּאַראַדאָקסאַל ס'זאָל ניט קלינגען) נאָר איך דערמאָן זיך אין דער נשמהדיקער צופֿרידנקייט וואָס האָט מיך אַרומגעכאַפּט נאָכן ערשטן ביס און מיך ניט פֿאַרלאָזט ביז הבֿדלה.

אויפֿן ערשטן סדר האָט זײַן מאַמע, די גויע, געבראַכט אַ ריזיקע אַרבוז. די ווײַן האָט ער זי ניט געלאָזט אָנרירן.

יום ראשון, אפריל 05, 2009

װי אַזױ לערנט מען חסד?

דערפֿאַר װעלן מיר אי"ה שיקן די קינדער אין די עפֿנטלעכע שולן, װײַל ס'איז כּמעט װי נישטאָ אַ ייִדישע שול אין מאַנהאַטן װוּ עס הערשט נישט די קליקע, די גאװה, די פֿאַרריסנקײט.
איך קען צו פֿיל קינדער װאָס באַקומען כּלפּי-חוץ אַן ערשט-קלאַסיקן חינוך נאָר זײערע נשמות זײַנען פֿאַרדאָרבן.

יום שישי, אפריל 03, 2009

יאגן זיך נאך מיידלעך

סעמי דער עילוי ווערט שטארק צוגעצויגן צו דער מאדנער תלמידת-חכם.