יום שישי, פברואר 25, 2011

יום חמישי, פברואר 24, 2011

זיסער פֿרימאָרגן, אַ ליד פֿון מערי רופֿל (פֿאַרטײַטשט פֿון שלום בערגער)

מע האָט אַוועקגעשטעלט אין אַ ריי אַלע הונדערט פֿופֿציק
קאַפּיטלעך תּהילים
און זיי איינציקווײַז אויסגעשאָסן.

אַרײַנגעוואָרפֿן אין אַ שאַנץ
געצילעוועט אויף באַגראָבן קאַפּיטלעך תּהילים.

צי זײַנען די תּהילים אויפֿגעשטאַנען,
אויפֿגעשטאַנען מיט געזאַנג?

זײַנען די תּהילים געבליבן צוזאַמען,
זײַנען זיך די תּהילים צעגאַנגען?

צי האָט געמאַכט פּליטה דער דרײַ און צוואַנציקסטער קאַפּיטל
געקומען צו דיר אין דער היים
און געבעטן אַ פֿאָר?

שטעל זיך פֿאָר דו ביסט דער פֿאַרשפּעטיקטער פּאַסאַזשיר.
זאָג וואָס מיט דיר איז געשען און וואָס דו האָסט געזען.

כ´האָב געזען ווי הונדערט פֿופֿציק באָדערס
קומען צו אַ ברייטער, רויִקער אָזערע
בײַם סוף פֿון אַ לאַנגן, הייסן טאָג.

כ´האָב געזען ווי הונדערט פֿופֿציק באָדערס
טוען זיך אויס און שווימען פּאַמעלעך איבער
צו דער צווייטער זײַט, מיט אַ לאַנגער קילער פֿרייד
ווי די פֿון שוואַנען און הינט.

ווי דערקלערסטו דאָס?

דורכן אײַנגעחזרטן.
דורך טרויערס וואָרצל.
דורך דעם הוידענדיקן לאַמטערן.
און דורך די שטערן-פּנימער
פֿאַרפֿלייצט פֿון פֿרימאָרגן-ליכט.

יום ראשון, פברואר 20, 2011

מי כּעמך ישׂראל - מזל-טובֿ! ייִדן קענען אויך זײַן אידיִאָטן

אין מיטן אַן אויסטערליש מאָדנעם אַרטיקל וואָס פֿאַרגלײַכט אינאַ גראַדע (עליו-השנאָבל) מיט (וואַרט צו...) יאָקאָ אָנאָ, שרײַבט מרים שמולעוויטש-האָפֿמאַן טאַקע באמת בזה לשון, בלי חרטה ובלי דריי:
מען מוז אָבער זײַן אַזוי געניט און ראַפֿינירט ווי יאָקאָ־אָנאָ, אַזוי ציל־באַוווּסטזיניק ווי יאָקאָ־אָנאָ, אַזוי מאַניפּולירנדיק ווי יאָקאָ־אָנאָ צו פֿאַרכאַפּן דעם פֿאַרהייראַטן דזשאַן לענאָן, און אויף אַזוי פֿיל אים פֿאַרדרייען דעם קאָפּ, ביז יענער האָט באַוויליקט אונטער איר כּישוף אונטערצוגעבן זיך און איר "געשטעלט אַ חופּה." איך הייב נישט אָן צו וויסן פֿון אַ וועלכער גזע אָט די יאָקאָ־אָנאָ ציט איר ייִחוס, צי זי איז אַ יאַפּאַנעזערקע, צי אַ קאָרעאַנקע; אַ וויעטנאַמקע צי אַ לאַאָסיאַנקע. מיט איין וואָרט — זי איז אַן אַזיאַטקע און זי האָט אים זאַטאַשטשעט.
פֿאַראַן, פּראָפֿעסאָר, אַזאַ זאַך וואָס הייסט אינטערנעט, און אויף דעם אַזאַ וויקיפּעדיע (אַן ענציקלאָפּעדיע אַזאַ), און, אַז מע באַמיט זיך און פֿאַרקאַטשעט די אַרבל און קלאַפּט אַרײַן מיט ניכטערע פֿינגער דעם נאָמען יאָקאָ אָנאָ, וועט מען געפֿינען אַז זי איז געבוירן געוואָרן אין סאַן-פֿראַנציסקאָ בײַ אַ מאַמע אַ יאַפּאַנערקע. 

איז דאָס געווען אַזוי שווער?

אַ ברכה וואָס זי האָט ניט דערמאָנט אין דעם "געלן געפֿאַר." 

אפֿשר זאָל זי בלײַבן בײַ איר באַליבטער סוגיא, די וווּנדיירים וואָס זײַנען די ייִדיש-סטודענטן בײַ קאָלומביע.

הרבֿ ליפּאַ

איך אַרבעט אויף אַן אַרטיקל וועגן ליפּאַס שול, און כ'וואָלט געוואָלט הערן אײַער מיינונג וועגן דעם, בפֿרט אויב איר זײַט אַ מתפּלל אין זײַן שול, אַ חסיד פֿון זײַן מוזיק, אָדער סתּם אַ ליפּאַיִסט. צי לייגט זיך אויפֿן שׂכל, אַ מוזיק-סטאַר זאָל זײַן מרא-דאתרא? איז זײַן "אומפּאַרטיייִשער" צוגאַנג צו דער שול סתּם אַ בלאָף? איז דאָס אַלץ אַן ערנצטע שטרעבונג נאָך אַ נײַער קהילה, אָדער גלאַט אַזוי אַ פּאָבליסיטי-קונץ?

ק"ק, כ'ווייס וואָס דו האָסט צו זאָגן!

יום חמישי, פברואר 17, 2011

מרדכי הצדיק האט געקענט ענגליש

גיט א קוועטש אהער, און דערנאך א קליק אויף "פלעי" , וועט איר הערן .... עפעס. כ'זאג דיר צו, ס'איז כדאי.

דערנאך איז דיין היימארבעט, איבערצולאזן א קאמענטאר וועגן דעם.

א דאנק חבר ק"ק וואס האט דאס מיר איבערגעשיקט.

יום שני, פברואר 14, 2011

אדר מזל דגים


אַלע
טעכטאָנישע
ימען
ראַנגלענישן
מיינען
צווישן צדדים
זיי כאַפּן
קאָנטינענטאַלע
יעדע פֿיש
אַ טענה
נאָר מזל דגים
לענגער ווי
איז לעולם
לשון
ריבע
אַן אויסגעצויגן-
אױפֿן טיש
אוניווערסאַלע



יום ראשון, פברואר 13, 2011

צי לעבן די רייכערערס לענגער מיט יערלעכע סי-טי-באַקוקן?

אויב איר רייכערט, אָדער קענט עמעצן וואָס רייכערט, האָט איר זיכער געהערט גענוג מוסר-רייד פֿון אײַער דאָקטער, אַז איר מוזט אויפֿהערן. ניט וועגן דעם רעדט זיך אין דעם אַרטיקל. יעדער רייכערער (אָדער זײַן קרובֿ) האָט מורא פֿאַר אַ קאָנקרעטער געזונט-פּראָבלעם, פֿאַרבונדן מיטן רייכערן: מע פֿלעג עס רופֿן — "יענע מחלה"; דער ראַק, ובפֿרט לונגען-ראַק. איז דאָ אַן אופֿן נאָכצוזוכן אַזאַ ראַק פֿון פֿריִער, און צו פֿאַרהיטן דערמיט די קרענק נאָך איידער זי אַנטוויקלט זיך? 

לייענט ווײַטער אין פֿאָרווערטס.

יום שלישי, פברואר 08, 2011

אַמאָליקע יום-טובֿים: ספּרינג ברייק, 1994

מיר זײַנען געווען אין דריטן יאָר קאַלעדזש. אַ וויסנשאַפֿט-שול, וווּ די מיידלעך, קליין אין צאָל, האָבן אײַזן-שטאַרקע קעפּ און ווייניקע געדולד פֿאַר מײַן גלײַכנס, אַ בויטשיק וואָס ווייסט אַפֿילו ניט ווי צו פֿאַרפֿיִרן אַ שמועס מיט אַ מויד. אַ מאָל האָב איך בײַ איינער, אַ בלאָנדינקע אַ שפּאַניערקע, געגעבן אַ כאַפּ דאָס זײַדענע יד´עלע, האָט זי מיר אָנגעקוקט מיט אַזאַ תּמעוואַטע טרײַשאַפֿט און התפּעלות, האָב איך גענומען די פֿיס אויף די פּלייצעס און אַנטלאָפֿן צו אַ בוך אָדער אַ קאָמפּיוטער, כ´געדענק ניט וועלכע, נאָר יענער חפֿץ האָט מיר אָנגעקוקט מיט אַ פּשוטער קאַלטקייט וואָס דער נעב וועט באַלד פֿאַרשטיין.

אונדז איז אײַנגעפֿאַלן, אַז מע דאַרף פּלאַנירן אַ ספּרינג-ברייק, ס´איז דאַך באַלד צווישן די טרײַמעסטערס, מוז מען זיך לאָזן וווילגיין, הוליען, אַ לעב טאָן, אפֿשר דערפֿאַר ווײַל מע האַט אײַנגעזאַפּט אַזאַ באַגריף פֿון פֿילמען געצילעועט אויף צענערלינגען.

“מעקסיקע!” האָבן מיר אַלע אויסגערופֿן כּמעט אין איינעם, זײַענדיק אין דורם-קאַליפֿאָרניע, האָבן מיר פֿאַרשטאַנען אַז אַהין מוז מען פֿאָרן כּדי מקיים צו זײַן די מיצווה ספּרינג ברייק למהדרין. וווּאַהין אָבער, און ווי אַזוי? האָבן מיר זיך אויסגעצויגן אויפֿן דיל פֿון אונדזער ביבליאָטעק, אויפֿגעלייגט מאַפּעס, אויסגעפֿאָרשט, געחשבונט, געבראַכט ראַיות, אָפּגעשלאָגן יענעמס געדאַנקען. אַ פֿײַערדיקע דעבאַטע.

סוף כּל סוף איז געווען שלום - מע האָט זיך דערשלאָגן צו אַ קאָנסענסוס.

פֿאַראַן אַזאַ שטעטל, זיהואַטענעהאָ, אויפֿן פּאַציפֿישן ים-ברעג. מע קען אַהינפֿאָרן מיט אַ ביליקן בוס. האָט מען געקויפֿט בילעטן און געשיקט מיר נאָך צידה-לדרך, צו אַ היגן סופּערמאַרק.

קיין אויטאָ האָב איך ניט, בין איך געגאַנגען צו פֿוס. מע האָט מיר געבעטן, איך זאָל קויפֿן מאַראַנצן און באַנאַנעס. מיטגעבראַכט האָב איך די צען פֿינגער, ניט מער. קיין קויש, קיין רוקזאַק.


כ´האָב אָנגעקויפֿט אַ באַרג מיט מאַראַנצן און פּלענטי באַנאַנאַס. אַרײַנגעלייגט האַט מען זיי אין פּלאַסטישע זעקעלעך, וואָס -- וואָס ווײַטער איך בין געגאַנגען מיט אָנגעלאָדענע טריט -- אַלץ מער לעכער האָבן זיך אין זיי אויפֿגעריסן. מאַראַנצן און באַנאַנעס זײַנען אַרויסגעפֿאַלן ווי אין אַ סוררעאַלער לאַס-וועגאַס.


סוף-כּל-סוף האָב איך מער ניט געקענט. האָב איך אויסגעשטרעקט די הענט צום הימל און אויסגעשריגן, כ´קען ניט האַלטן די פֿרוכט! זאָל עמעצער מיר העלפֿן!


אַן אויטאָ האָט זיך אָפּגעשטעלט און אַ חנעוודיק פּנים האָט געגעבן זיך אַ שטעק אַרויס פֿון אַ שויב.

“ווילסטו הילף מיט דײַן פֿרוכט?”


“ניין, כ´בין אָקיי,” האָב איך געזאָגט אין אַ פֿאַרלעגנהייט.


ווײַטער געגאַנגען, ביז כ´בין געקומען צו גיין אויף קאַמפּוס, אין דער מיטאָג-היץ, מיט ליידיקע זעקלעך.

האָבן מיר געקויפֿט האַמבורגערס צו פֿרעסן אויפֿן בוס, און אַרײַנגעפֿאָרן אין מעקסיקאַנער שטעטל שוין הונגעריק ווי צען הינט און וואַלד, פֿאַרבענקט נאָך קנאָבל, פֿיש און פֿאַרפֿומירטע פֿרויען.


די רײַזע איז אָפּגעהאַקט געוואָרן ווײַל איינער פֿון אונדז חבֿרה, אַ לאַנגע לאָקש וואָס אַרבעט הײַנט ווי אַן אַסטראָנאָם, האָט זיך פֿאַרדרייט דאָס קנעכל בײַם סאָרפֿן, ממש צעבראָכן. האָב איך -- מיט מײַן כּוח-השפּאַניש -- אים באַגלייט אַהיימוועגס.


אויפֿן בוס צום פֿליפֿעלד בין איך געווען מלא-באַגײַסטערונג וואָס איך פֿאַרשטיי דעם קאַרטון אויף דער טעלעוויזיע, האַלט איך כּסדר אין איין פֿאַרטײַטשן, ביז ער גיט מיר איידל אַ זאָג:

“איך פּרוּוו שלאָפֿן”.