דאָ ווײַטער ברענג איך אַ רעצענזיע אויף אַהרן טאַובס וואָס שטילקייט האָט באַלויכטן. די רעצענזיע איז לעצטנס אַרויס אין נײַעם נומער אויפֿן שוועל.
וואָס איבערזעצונג האָט באַלויכטן
אַהרן טאַובס איבערגעטײַטשטע פּאָעטישער צוגאַנג.
ס'איז נאָך אַלץ מעגלעך הײַנט צו שרײַבן אַ ליד אויף ייִדיש אָן אַן איבערזעצונג, נאָר איך וויל טענהן אַז אַזאַ ליד איז ווייניקער רײַך, ווייניקער אינטערעסאַנט ווי אַ ליד מיט אַן איבערזעצונג. אָ ראַיה האָב איך: די לידער פֿון ירמיהו אַהרן טאַוב, געזאַמלט אין זײַן נײַעם באַנד, וואָס שטילקייט האָט באַלויכטן.
טאַוב איז אַ ייִדישער "גיי"-פּאָעט וואָס איז אויפֿגעוואַקסן אין דער גאָר פֿרומער קהילה, און אַוועק דאַכט זיך סײַ צוליב זײַן "פֿריילעכקייט", סײַ צוליב אַנדערע אונטערשיידן. אָנהייבנדיק אין די צוואַנציקער האָט ער אָנגעהויבן לערנען זיך פֿאָרמעל שרײַבן און לייענען די ייִדישע ליטעראַטור, כאַטש (ווי ער זאָגט אין זײַן נאָכוואָרט) איז די לופֿט פֿוּן זײַנע קינדעריאָרן אײַנגעזאַפּט מיט ייִדיש-לשון. איך וועל ניט איבערחזרן די פֿאָר-געשיכטע פֿון זײַן דיכטערײַ וואָס ער גיט איבער, נאָר גרונטיק איז צו דערמאָנען, אַז בשעתן אַרויסשאַרן זיך פֿון דער חרדישע קהילה האָט טאַוב געאַרבעט ווי אַ קונסט-מאָדעל, "צווישן דער פֿרומער וועלט און דער עראָטישער (אונטער)וועלט וואָס כ'האָב אָנגעהויבן אויסצופֿאָרשן." באַזונדערש האָט אים פֿאַראינטערעסירט קראָקי, "אַ סעריע סקיצעס וואָס לערערס ניצן ווי אַ מין צוגרייטונג אויף די לענגערע געניטונגען." שפּעטער איז טאַובן אײַנגעפֿאַלן, אַז ער קען אַוועקשטעלן די סקיצעס אין סאַמע צענטער פֿון זײַן עסטעטישן אַני-מאמין, אַז קורצקייט און אַקוראַטקייט קענען אַרומצאַמען זײַן פּאָעטישן צוגאַנג.
דער פּועל-יוצא דערפֿון איז דער דאָזיקער באַנד, דאָס צווייטע ביכל לידער טאַובס. איך קען ניט שרײַבן ווי אַ טרוקענער, אומפּאַרטיייִשער רעצענזענט, ווײַל דער פּאָעט גיט מיר אָפּ אַ ברייטהאַרציקן דאַנקוואָרט, און סײַ ווײַל איך האָב זיך באַקענט פּערזענלעך מיטן פּאָעט בשעת זײַנע ניו-יאָרקער יאָרן בײַם יוגנטרוף-שרײַבקרײַז.
נאָר צוהערן זיך צו עטלעכע קירצערע פֿירגעלייענטע לידער צעזייט און צעשפּרייט איז אַנדערש ווי אײַנטיפֿן זיך אין אַ זאַמלונג. איצט פֿאַרשטיי איך וואָס דער מחבר איז אויסן און קען עס פּרוּוון באַרעכטיקן און (קיין חידוש ניט) רעקאָמענדירן דעם לייענער, ניט אָן באַוואָרענישן.
יעדער "קראָקי" (מײַן טערמין פֿאַר די קליינע לידער, ניט טאַובס) איז אַ פינף-שורותדיקע אויספֿאָרשונג אין דער דמיונשאַפֿט פֿון פּאָעט, אָפֿט מעשׂהדיק, אָפֿטער עראָטיש, ס'רובֿ מאָל עוואָקאַטיוו. דאָס ביכל האָט אַ סטרוקטור וואָס לייגט פֿאָר, כאַטש צווינגט ניט אַרויף, אַ סיפּור-מעשׂה, אַ בילדונגס-פּאָעזיע וואָס הייבט אָן מיטן נאַראַטאָרס פּליטה, געפֿינט אַ וועג דורכן זיכּרון, פֿאַרגייט אין סובטילן עקסטאַז פֿון איבערדערציילטן תּשמיש, און דערנאָך (אויב מע קען אַזוי פֿאַרטײַטשן) ווערט אויסגעלײַטערט אין גואלהדיקע טענער.
אַהרן טאַובס איבערגעטײַטשטע פּאָעטישער צוגאַנג.
ס'איז נאָך אַלץ מעגלעך הײַנט צו שרײַבן אַ ליד אויף ייִדיש אָן אַן איבערזעצונג, נאָר איך וויל טענהן אַז אַזאַ ליד איז ווייניקער רײַך, ווייניקער אינטערעסאַנט ווי אַ ליד מיט אַן איבערזעצונג. אָ ראַיה האָב איך: די לידער פֿון ירמיהו אַהרן טאַוב, געזאַמלט אין זײַן נײַעם באַנד, וואָס שטילקייט האָט באַלויכטן.
טאַוב איז אַ ייִדישער "גיי"-פּאָעט וואָס איז אויפֿגעוואַקסן אין דער גאָר פֿרומער קהילה, און אַוועק דאַכט זיך סײַ צוליב זײַן "פֿריילעכקייט", סײַ צוליב אַנדערע אונטערשיידן. אָנהייבנדיק אין די צוואַנציקער האָט ער אָנגעהויבן לערנען זיך פֿאָרמעל שרײַבן און לייענען די ייִדישע ליטעראַטור, כאַטש (ווי ער זאָגט אין זײַן נאָכוואָרט) איז די לופֿט פֿוּן זײַנע קינדעריאָרן אײַנגעזאַפּט מיט ייִדיש-לשון. איך וועל ניט איבערחזרן די פֿאָר-געשיכטע פֿון זײַן דיכטערײַ וואָס ער גיט איבער, נאָר גרונטיק איז צו דערמאָנען, אַז בשעתן אַרויסשאַרן זיך פֿון דער חרדישע קהילה האָט טאַוב געאַרבעט ווי אַ קונסט-מאָדעל, "צווישן דער פֿרומער וועלט און דער עראָטישער (אונטער)וועלט וואָס כ'האָב אָנגעהויבן אויסצופֿאָרשן." באַזונדערש האָט אים פֿאַראינטערעסירט קראָקי, "אַ סעריע סקיצעס וואָס לערערס ניצן ווי אַ מין צוגרייטונג אויף די לענגערע געניטונגען." שפּעטער איז טאַובן אײַנגעפֿאַלן, אַז ער קען אַוועקשטעלן די סקיצעס אין סאַמע צענטער פֿון זײַן עסטעטישן אַני-מאמין, אַז קורצקייט און אַקוראַטקייט קענען אַרומצאַמען זײַן פּאָעטישן צוגאַנג.
דער פּועל-יוצא דערפֿון איז דער דאָזיקער באַנד, דאָס צווייטע ביכל לידער טאַובס. איך קען ניט שרײַבן ווי אַ טרוקענער, אומפּאַרטיייִשער רעצענזענט, ווײַל דער פּאָעט גיט מיר אָפּ אַ ברייטהאַרציקן דאַנקוואָרט, און סײַ ווײַל איך האָב זיך באַקענט פּערזענלעך מיטן פּאָעט בשעת זײַנע ניו-יאָרקער יאָרן בײַם יוגנטרוף-שרײַבקרײַז.
נאָר צוהערן זיך צו עטלעכע קירצערע פֿירגעלייענטע לידער צעזייט און צעשפּרייט איז אַנדערש ווי אײַנטיפֿן זיך אין אַ זאַמלונג. איצט פֿאַרשטיי איך וואָס דער מחבר איז אויסן און קען עס פּרוּוון באַרעכטיקן און (קיין חידוש ניט) רעקאָמענדירן דעם לייענער, ניט אָן באַוואָרענישן.
יעדער "קראָקי" (מײַן טערמין פֿאַר די קליינע לידער, ניט טאַובס) איז אַ פינף-שורותדיקע אויספֿאָרשונג אין דער דמיונשאַפֿט פֿון פּאָעט, אָפֿט מעשׂהדיק, אָפֿטער עראָטיש, ס'רובֿ מאָל עוואָקאַטיוו. דאָס ביכל האָט אַ סטרוקטור וואָס לייגט פֿאָר, כאַטש צווינגט ניט אַרויף, אַ סיפּור-מעשׂה, אַ בילדונגס-פּאָעזיע וואָס הייבט אָן מיטן נאַראַטאָרס פּליטה, געפֿינט אַ וועג דורכן זיכּרון, פֿאַרגייט אין סובטילן עקסטאַז פֿון איבערדערציילטן תּשמיש, און דערנאָך (אויב מע קען אַזוי פֿאַרטײַטשן) ווערט אויסגעלײַטערט אין גואלהדיקע טענער.
די טעכניק פֿון די לידער איז שווער פֿעסטצושטעלן בײַם ערשטן קוק, ווײַל דער רעגיסטער (דאָס הייסט די פֿאָרמאַליטעט פֿון לשון) איז אַנדערש פֿון ליד צו ליד - אַ מאָל פֿאַמיליעדיק, ווי אין די שורות:
וואָס פֿאַר אַ נסיעה!
נעם אַרויס דאָס ברויט.
גיי איצט אַרויף, נעם די פֿלוימען מיט.
איך וועל אויסטאָן דאָס שייטל ... אָט בין איך.
טאַטעלע, דו מוזט זײַן שטיל.
און אַ מאָל פּרטים-פֿאַרפֿלאָכטן:
מײַן לעצטע נאַכט מיט דזשאַקאָמאָ גלאַנצט גרין אין מײַנע חלומות:
זײַנע אויגן האָבן באַלויכטן דעם פֿרוכט-באַלאָדענעם טיש און דעם אויסשפּרייט פֿילאָסאָפֿיע בענדער.
נעם אַרויס דאָס ברויט.
גיי איצט אַרויף, נעם די פֿלוימען מיט.
איך וועל אויסטאָן דאָס שייטל ... אָט בין איך.
טאַטעלע, דו מוזט זײַן שטיל.
און אַ מאָל פּרטים-פֿאַרפֿלאָכטן:
מײַן לעצטע נאַכט מיט דזשאַקאָמאָ גלאַנצט גרין אין מײַנע חלומות:
זײַנע אויגן האָבן באַלויכטן דעם פֿרוכט-באַלאָדענעם טיש און דעם אויסשפּרייט פֿילאָסאָפֿיע בענדער.
ער האָט מיך געטראָגן צו זײַן נאַכט-געלעגער, מחיהדיק צו קליין פֿאַר אונדזער קאָרטשען זיך.
זײַן שמייכל, געקרוינט מיט מילגרוימזאַפֿט, האָט מיך ווײַטער אויפֿגעהויבן.
איך פּוץ אָפּ די סצענע פֿאַר טאָג: נאָך אַלץ אין כּעס, נאָך אַלץ דאַנקבאַר די אַלע יאָרן.
ֿדי צוויי טענער פֿון די אויבן ציטירטע לידער ראַמען אײַן די גאַמע וואָס טאַוב פּרוּווט באַהערשן אין דער קאָלעקציע. ס'איז אַוודאי אַ היפּשע דיסטאַנץ, נאָר די פּראָבירונגען זײַנען געלונגענע. די קלענערע אומפֿאָרמעלע פֿינף-שורותן זײַנען רמזימדיק, ווי רײַזעבילדער אויפֿגעשריבן אויף אַ פֿאָרנדיקן וואַגאָן, בשעת ווידער די קאָמפּליצירטע, שלענגלדיקע זײַנען אָנגעפּיקעוועט מיט מערקווירדיקע אימאַזשן און פֿילטײַטשיקע באַגעגענישן. טאַובס וועלט ווערט באַפֿעלקערט מיט פֿינקלענדיקע צאַרינעס, ליבנדיקע מאָנאַכן, פֿאַרווערנדיקע טאַטעס, זיך-צעקושנדיקע פּאָרלעך, און אַנטלויפֿנדיקע אַרמייען.
מיט אַזעלכע קאָמפּליצירטע לידער, וווּ פֿיל ווערטער און זיך-בײַטנדיקע סענטימענטן ווערן אײַנגעפּאַקט אין געציילטע שורות, קומט אָן שווער דעם קריטיקער אָנצוצייכענען אַן אַלגעמיינע בילד. וועל איך דאָס איבערלאָזן פֿאַר אַנדערע, נאָר איך וויל פּרוּוון ענטפֿערן אויף דער תּמעוואַטער פֿראַגע: אין וועלכע אַנדערע ייִדיש-פּאָעטן דערמאָנען מיר די לידער טאַובס? אין וועלכער ריכטונג קענען מיר ציִען די ליניעס פֿון השפּעה?
דער אָנרחמנתדיקער ענטפֿער איז אונדז אַלעמען צו גוט באַקאַנט, ס'איז אַ קללה און אַ ברכה אין איינעם. די ליניעס פֿון פּאָעטישער ירושה אין ייִדיש זײַנען שוין לאַנג איבערגעריסן געוואָרן פֿון חורבן און רדיפֿות. געבליבן איז הײַנט דער ייִדיש-פּאָעט אין אַ הערלעכן סאָד פֿון פֿרעמדן צוויט, צווישן די דיכטערס פֿון אַנדערע שפּראַכן וואָס נאַשן פֿון די בענעפֿיטן פֿון וואָסער ניט איז מאַיאָריטעט-קולטור. טאַובס ייִדיש-לידער זײַנען נאָוואַטאָריש און וועלן אײַנשפּריצן חידוש אין אונדזער דיכטערײַ. דאָס אַלץ אָבער נעמט זיך ניט פֿון קיין ייִדיש-פּאָעטישע פֿירגייער, כאָטש ניט דירעקט, נאָר פֿון דער הײַנטיקער פּאָעזיע אויף ענגליש.
דאָס איז קלאָר ווי דער טאָג ווען מע לייענט מיט קאָפּ די לידער אין דעם באַנד, אַז אָן איבערזעצן וואָלטן די ייִדיש-לידער ניט געווען מעגלעך. אין דעם איז ניט קיין פּגם. מיר פֿירן שוין אַן איבערגעזעצט לעבן און פּראַקטיצירן אַן איבערגעזעצטע קולטור, פֿאַר וואָס וואָלט די פּאָעזיע געווען אַנדערש?
איז געבליבן די האָפֿענונג אַז די ייִדיש-לידער טאַובס וועלן דינען ווי אַ בריק צו דער באַנײַטער שאַפֿונג וואָס מיר ייִדיש-פּאָעטן פּרוּוון הײַנט אויסשמידן. ס'איז אַן אינספּיראַציע אַז דער וועג איז יאָ אָפֿן. אײַ, די לידער זײַנען ניט אַלע מאָל נאַטירלעך אויף מאַמע-לשון און טראָגן דעם חותם פֿון ווערטער-אוצר? אַפֿילו אָדם-הראשון (לויט די מיטלעלטערלעכע קינסטלערס) האָט געהאַט אַ פּופּיק.
זײַן שמייכל, געקרוינט מיט מילגרוימזאַפֿט, האָט מיך ווײַטער אויפֿגעהויבן.
איך פּוץ אָפּ די סצענע פֿאַר טאָג: נאָך אַלץ אין כּעס, נאָך אַלץ דאַנקבאַר די אַלע יאָרן.
ֿדי צוויי טענער פֿון די אויבן ציטירטע לידער ראַמען אײַן די גאַמע וואָס טאַוב פּרוּווט באַהערשן אין דער קאָלעקציע. ס'איז אַוודאי אַ היפּשע דיסטאַנץ, נאָר די פּראָבירונגען זײַנען געלונגענע. די קלענערע אומפֿאָרמעלע פֿינף-שורותן זײַנען רמזימדיק, ווי רײַזעבילדער אויפֿגעשריבן אויף אַ פֿאָרנדיקן וואַגאָן, בשעת ווידער די קאָמפּליצירטע, שלענגלדיקע זײַנען אָנגעפּיקעוועט מיט מערקווירדיקע אימאַזשן און פֿילטײַטשיקע באַגעגענישן. טאַובס וועלט ווערט באַפֿעלקערט מיט פֿינקלענדיקע צאַרינעס, ליבנדיקע מאָנאַכן, פֿאַרווערנדיקע טאַטעס, זיך-צעקושנדיקע פּאָרלעך, און אַנטלויפֿנדיקע אַרמייען.
מיט אַזעלכע קאָמפּליצירטע לידער, וווּ פֿיל ווערטער און זיך-בײַטנדיקע סענטימענטן ווערן אײַנגעפּאַקט אין געציילטע שורות, קומט אָן שווער דעם קריטיקער אָנצוצייכענען אַן אַלגעמיינע בילד. וועל איך דאָס איבערלאָזן פֿאַר אַנדערע, נאָר איך וויל פּרוּוון ענטפֿערן אויף דער תּמעוואַטער פֿראַגע: אין וועלכע אַנדערע ייִדיש-פּאָעטן דערמאָנען מיר די לידער טאַובס? אין וועלכער ריכטונג קענען מיר ציִען די ליניעס פֿון השפּעה?
דער אָנרחמנתדיקער ענטפֿער איז אונדז אַלעמען צו גוט באַקאַנט, ס'איז אַ קללה און אַ ברכה אין איינעם. די ליניעס פֿון פּאָעטישער ירושה אין ייִדיש זײַנען שוין לאַנג איבערגעריסן געוואָרן פֿון חורבן און רדיפֿות. געבליבן איז הײַנט דער ייִדיש-פּאָעט אין אַ הערלעכן סאָד פֿון פֿרעמדן צוויט, צווישן די דיכטערס פֿון אַנדערע שפּראַכן וואָס נאַשן פֿון די בענעפֿיטן פֿון וואָסער ניט איז מאַיאָריטעט-קולטור. טאַובס ייִדיש-לידער זײַנען נאָוואַטאָריש און וועלן אײַנשפּריצן חידוש אין אונדזער דיכטערײַ. דאָס אַלץ אָבער נעמט זיך ניט פֿון קיין ייִדיש-פּאָעטישע פֿירגייער, כאָטש ניט דירעקט, נאָר פֿון דער הײַנטיקער פּאָעזיע אויף ענגליש.
דאָס איז קלאָר ווי דער טאָג ווען מע לייענט מיט קאָפּ די לידער אין דעם באַנד, אַז אָן איבערזעצן וואָלטן די ייִדיש-לידער ניט געווען מעגלעך. אין דעם איז ניט קיין פּגם. מיר פֿירן שוין אַן איבערגעזעצט לעבן און פּראַקטיצירן אַן איבערגעזעצטע קולטור, פֿאַר וואָס וואָלט די פּאָעזיע געווען אַנדערש?
איז געבליבן די האָפֿענונג אַז די ייִדיש-לידער טאַובס וועלן דינען ווי אַ בריק צו דער באַנײַטער שאַפֿונג וואָס מיר ייִדיש-פּאָעטן פּרוּוון הײַנט אויסשמידן. ס'איז אַן אינספּיראַציע אַז דער וועג איז יאָ אָפֿן. אײַ, די לידער זײַנען ניט אַלע מאָל נאַטירלעך אויף מאַמע-לשון און טראָגן דעם חותם פֿון ווערטער-אוצר? אַפֿילו אָדם-הראשון (לויט די מיטלעלטערלעכע קינסטלערס) האָט געהאַט אַ פּופּיק.
אין תגובות:
הוסף רשומת תגובה