(המשך. טייל 1 איז דאָ.)
אויב ניעל גילמאַן האַלט אַז אַ ייִדישע פֿילאָסאָפֿיע קען הײַנט דינען נאָר אַן אַפּאָלאָגעטישן צוועק, איז עמאַנועל לעווינאַס זיכער וועגן איין זאַך: אַנדערע רעליגיעזע געדאַנקען־סיסטעמען דאַרפֿן זיך צופּאַסן צו דער ייִדישער. איין חסרון: לעווינאַס בײַט איבער היפּשע טיילן פֿון דער ייִדישער מחשבֿה אויף אַן איינציקן פּרינציפּ: מע זאָל אָנערקענען און טײַער האַלטן דעם "אַנדערן", געמיינט דעם מיט-מענטש. אַזאַ באַגריף נעמט זיך מסתּמא פֿון דער אייראָפּעיִשע דיאַלעקטיק צווישן "זיך" און "יענעם", וואָס צעמישט דעם אַמעריקאַנער - מיר ווייסן (בדרך-כּלל) אַז דער זיך ווערט אויסגעפֿורעמט צו ביסלעך פֿון קינדווײַז אָן דורך אָנצאָליקע באַציֵונגען מיט אַנדערע מענטשן. מיר פֿאַרשטייען ניט וווּ עס שטעקט דער אינטערעס אין זיך-און-יענער.
לעווינאַסעס סטראַטעגיע, לויט הילאַרי פּאָטנאַם, איז צו פֿאַרבײַטן פֿראַנץ ראָזענצווײַגס גאָט אויף דעם זיך.
איז צוויי סטראַטעגיעס: גילמאַנס טענה אַז די ייִדישע פֿילאָסאָפֿיע שטייט הײַנט אויף די ראַנדן, און לעווינאַסעס פֿאַרייִדישונג פֿון דער גאַנצער מאַפּע.
אין זײַן שמועס האָט ריטשערד קליימען אָבער פֿאָרגעלייגט אַן אַנדער צוגאַנג. פֿאַר אָ מרא-מקום האָט ער גענומען אַ מאמר חז"ל (ב"מ נט:):
טענהט קליימען:
אויב ניעל גילמאַן האַלט אַז אַ ייִדישע פֿילאָסאָפֿיע קען הײַנט דינען נאָר אַן אַפּאָלאָגעטישן צוועק, איז עמאַנועל לעווינאַס זיכער וועגן איין זאַך: אַנדערע רעליגיעזע געדאַנקען־סיסטעמען דאַרפֿן זיך צופּאַסן צו דער ייִדישער. איין חסרון: לעווינאַס בײַט איבער היפּשע טיילן פֿון דער ייִדישער מחשבֿה אויף אַן איינציקן פּרינציפּ: מע זאָל אָנערקענען און טײַער האַלטן דעם "אַנדערן", געמיינט דעם מיט-מענטש. אַזאַ באַגריף נעמט זיך מסתּמא פֿון דער אייראָפּעיִשע דיאַלעקטיק צווישן "זיך" און "יענעם", וואָס צעמישט דעם אַמעריקאַנער - מיר ווייסן (בדרך-כּלל) אַז דער זיך ווערט אויסגעפֿורעמט צו ביסלעך פֿון קינדווײַז אָן דורך אָנצאָליקע באַציֵונגען מיט אַנדערע מענטשן. מיר פֿאַרשטייען ניט וווּ עס שטעקט דער אינטערעס אין זיך-און-יענער.
לעווינאַסעס סטראַטעגיע, לויט הילאַרי פּאָטנאַם, איז צו פֿאַרבײַטן פֿראַנץ ראָזענצווײַגס גאָט אויף דעם זיך.
איז צוויי סטראַטעגיעס: גילמאַנס טענה אַז די ייִדישע פֿילאָסאָפֿיע שטייט הײַנט אויף די ראַנדן, און לעווינאַסעס פֿאַרייִדישונג פֿון דער גאַנצער מאַפּע.
אין זײַן שמועס האָט ריטשערד קליימען אָבער פֿאָרגעלייגט אַן אַנדער צוגאַנג. פֿאַר אָ מרא-מקום האָט ער גענומען אַ מאמר חז"ל (ב"מ נט:):
אמר רב חננא בריה דרב אידי מאי דכתיב (ויקרא כה) ולא תונו איש את עמיתו עם שאתך בתורה ובמצות אל תונהוטײַטש: "...'און איר זאָלט ניט נאַרן איינער דעם אַנדערן', דאָס הייסט איינער וואָס איז מיט דיר [עם איתּו] אין תּורה און מיצוות." די טענה איז אַז מע מעג יאָ אָפּנאַרן ייִדן (ועאכו"כ גוייִם) וואָס זײַנען ניט אַזוי אָפּגעהיט אין מיצוות ווי מיר. מיר האָבן אָבער די אינטויִציע (על כּל פּנים מאָדערנע ייִדן) אַז אַזאַ צוגאַנג איז אַ פֿאַלשער. ווי אַזוי זאָלן מיר זיך אָפּגעבן אַ דין-וחשבון דערמיט אין קאָנטעקסט פֿון דער ייִדישער טראַדיציע, ניט אָפּאָלאָגעטיש און ניט מיטן אַוועקמאַכן די גאַנצע טראַדיציע, באשר אַלע ענטפֿערס זײַנען שוין באַוווּסט על-פּי שׂכל?
טענהט קליימען:
די הײַנטיקע ייִדישע מחשבֿה דאַרף הײַנט אָנהייבן ניט מיטן זוכן דעם אוניווערסאַלן אמת (ווײַל אויב אַזוי וואָס איז שׂכל פֿון ייִדישקייט?) נאָר גיכער מיטן זוכן אַן אָרט און ראָלע פֿאַר דער אַתּה-בחרתּנודיקייט: צי קען טאַקע זײַן אַ באַזונדערע ייִדישע עטיק, אָדער באַגריף פֿון גאָט, וואָס נעמט אין באַטראַכט אונדזער יחידישע געשיכטע? אַז מע שטעלט שוין די פֿראַגע וועט מען שוין נייגן זיך צו אַ פּלוראַליסטישער עטיק און טעאָלאָגיע, וואָס [טייל] לייעקענען אָפּ. אַזאַ באַציִונג מיט אַנדערע וויזיעס איז אָבער נייטיק און פֿרוכפּערדיק.ווײַטער וועלן מיר אי"ה פּרוּוון דערקלערן, וווּ קליימען זעט די ראַמען פֿון די ייִדישע וויזיעס.
אין תגובות:
הוסף רשומת תגובה