דענווער ייִדן
דער דענווער־עירובֿ איז אַ רחבֿותדיקער, וואָס האָט היפּש פֿאַרגרינגערט אונדזער וויזיט אין דער היימשטאָט פֿון מײַן מאַמע און
באָבע. (מײַן מאַמע איז דאָרט געבוירן געוואָרן, איר מאַמע איז דאָרט געבוירן געוואָרן, איר מאַמע איז אויך געבוירן געוואָרן, און איר מאַמע האָט זיך דאָרט באַזעצט מיידלווײַז. איידער דענווער האָט אײַנגעזאַפּט אַ גרויסער ייִדישער באַפֿעלקערונג האָט מײַן באָבעס משפּחה געקענט כּמעט אַלע ייִדן אין דענווער. נאָר הײַנט – ווער רעדט שוין וועגן גרויסן צופֿלוס חסידים אין די לעצטע יאָרן – איז דענווער אויס שטעטל, שוין אַ כּרך.)
פֿרײַטיק צו נאַכטס נאָך דאַנקטאָג (טענקסגיווינג) בין איך געגאַנגען מיטן טאַטן אין דער שול־מיט־צוויי־נעמען. טרעפֿט זיך אַזאַ זאַך, איין צד הייסט גל־עד, די צווייטע – יגר שהדותא, אַרבעטן אויס די דאָנאָרס מיט גרויס מי אַ פּשרה, אַז דער נײַער בנין זאָל טראָגן מיט כּבֿוד און פּראַכט דעם נאָמען קאָנגרעגיישן גאַל־סאַהאַדוסאָ. און קינדער פֿרעגן תּמעוואַטע טאַטע־מאַמע ווער איז מיסטער סאַהאַדוסאָ געווען. אין דעם פֿאַל הייסט די שול „בית־מדרש־הגדול/בית־יוסף“, און ס´איז אַ גרויסע בית־כּנסת אין ק"ק דענווער. טאַטע־מאַמע האָבן חתונה געהאַט אין "בי־דזשיי“, נאָר דעמאָלט, ווען די דינאָסאַווערס האָבן נאָך אַלץ געשלאָנדערט אינעם אַל־קאָנטינענטאַלן ים און דער תּחש האָט גליקלעך געשוווּמען דערינען, איז עס געווען אַ „טראַדיציאָנעלע שול„. יענע יאָרן האָט דאָס געהייסן, אַז די שול איז פֿרום. זינט דעמאָלט איז „פֿרום“ געוואָרן אויס כּלל, מוז מען שוין זײַן היפּער־פֿרום. מוז יעדע „טראַדיציאָנעלע“ שול זיך טאָן אַ היפּשן קער אויף רעכטס צו בלײַבן אין דער שפּיל. ווערט די מחיצה וואָס העכער און דער קאַרלעבאַך־ווירוס נאָך שטאַרקער. ווען מיר האָבן דאָרט געדאַוונט, האָט מען אין מיטן דערינען (צווישן קבלת־שבת און מעריבֿ) זיך אויפֿגעהויבן און גענומען טאַנצן. מזל־טובֿ! וווּ זײַנען חתן־כּלה? ווײַזט זיך אָבער אַרויס, אַז כּמו חסידות איז די מאָדע בײַ די מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע שולן, ווײַל קיין זעבלסטזיכערקייט האָט מען ניט. מוז מען נאָכמאַכן די חסידיזירטע חרדים. דאָס אַלץ איז נאָך ערגער מיט אַ חזן וואָס בורטשעט ווי אַ צעקאַליעטשעטער אָלדסמאָביל מיט הונדערט פֿופֿציק טויזנט מײַל. אַז כ´האָב זיך אָפּגעזאָגט טאַנצן האָט דער רבֿ געזאָגט, „דעטס די רוטין!“ (אַזוי איז די רוטין!). גוואַלדיק.
שבת אין דער פֿרי זײַנען מיר געגאַנגען, צוזאַמען מיט דער מלכּה־פֿון־אַלע־וועגעלעך, אין דער רעקאָנסטרוקציאָניסטישער שול. מסתּמא זײַט ס´רובֿ פֿון אײַך קיין מאָל ניט געגאַנגען אין אַזאַ מין שול, וועל איך דערקלערן מיט וואָס מ´עסט דאָס. מענער און פֿרויען זיצן צוזאַמען, כאָטש אין די ליבעראַלע שולן איז דאָס ניט קיין עיקר (מע טוט דאָס אויך בײַ מײַן היימשול). מע דאַוונט טייל אויף לשון־קודש און טייל אויף ענגליש, און מע שפּילט צו אויפֿן גיטאַר. מע זינגט אַ סך צוזאַמען. מע לאַכט אָפֿט מאָל, עלעהיי מע זיצט אין אַ קלאַסצימער, וווּ איינער לערנט זיך בײַם צווייטן, איידער אין אַ מנין. ס´איז אַ גאַנץ פֿרײַנדלעך געפֿיל און זייער מאָדנע. כ´וואָלט געזאָגט גוייִש נאָר דער עולם איז דאָך געווען אַ ייִדישער. די הויפּט־אַטראַקציע, אַזוי צו זאָגן, פֿון די תּפֿילות איז געווען דער בציבורדיקער שמועס וועגן דער וואָכעדיקער סדרה. געווען אַזאַ מין סתּירה: קלאָר ווי דער טאָג, אַז די קהילה לעקט די פֿינגער פֿון די מיינונגען וואָס מע דריקט אויס, פֿון דעם געמיטלעכן שמועס, פֿון דער חבֿרשאַפֿט. נאָר נאָך קלערער איז געווען, אַז קיינער פֿון די בײַגעוועזענע קען ניט קיין וואָרט לשון־קודש און פֿאַרשטייט ניט אַז מע קען ניט אַרײַנטײַטשן אין דער פּרשה וואָס עס חשקט זיך. און, פֿאַרשטייט זיך, ווי בײַ אַ סך ליבעראַלע שולן, האָט מען געמאַכט קידוש אָן דעם „על כּן ברך“ און המוציא אומגעוואַשן.
פֿרײַטיק צו נאַכטס נאָך דאַנקטאָג (טענקסגיווינג) בין איך געגאַנגען מיטן טאַטן אין דער שול־מיט־צוויי־נעמען. טרעפֿט זיך אַזאַ זאַך, איין צד הייסט גל־עד, די צווייטע – יגר שהדותא, אַרבעטן אויס די דאָנאָרס מיט גרויס מי אַ פּשרה, אַז דער נײַער בנין זאָל טראָגן מיט כּבֿוד און פּראַכט דעם נאָמען קאָנגרעגיישן גאַל־סאַהאַדוסאָ. און קינדער פֿרעגן תּמעוואַטע טאַטע־מאַמע ווער איז מיסטער סאַהאַדוסאָ געווען. אין דעם פֿאַל הייסט די שול „בית־מדרש־הגדול/בית־יוסף“, און ס´איז אַ גרויסע בית־כּנסת אין ק"ק דענווער. טאַטע־מאַמע האָבן חתונה געהאַט אין "בי־דזשיי“, נאָר דעמאָלט, ווען די דינאָסאַווערס האָבן נאָך אַלץ געשלאָנדערט אינעם אַל־קאָנטינענטאַלן ים און דער תּחש האָט גליקלעך געשוווּמען דערינען, איז עס געווען אַ „טראַדיציאָנעלע שול„. יענע יאָרן האָט דאָס געהייסן, אַז די שול איז פֿרום. זינט דעמאָלט איז „פֿרום“ געוואָרן אויס כּלל, מוז מען שוין זײַן היפּער־פֿרום. מוז יעדע „טראַדיציאָנעלע“ שול זיך טאָן אַ היפּשן קער אויף רעכטס צו בלײַבן אין דער שפּיל. ווערט די מחיצה וואָס העכער און דער קאַרלעבאַך־ווירוס נאָך שטאַרקער. ווען מיר האָבן דאָרט געדאַוונט, האָט מען אין מיטן דערינען (צווישן קבלת־שבת און מעריבֿ) זיך אויפֿגעהויבן און גענומען טאַנצן. מזל־טובֿ! וווּ זײַנען חתן־כּלה? ווײַזט זיך אָבער אַרויס, אַז כּמו חסידות איז די מאָדע בײַ די מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע שולן, ווײַל קיין זעבלסטזיכערקייט האָט מען ניט. מוז מען נאָכמאַכן די חסידיזירטע חרדים. דאָס אַלץ איז נאָך ערגער מיט אַ חזן וואָס בורטשעט ווי אַ צעקאַליעטשעטער אָלדסמאָביל מיט הונדערט פֿופֿציק טויזנט מײַל. אַז כ´האָב זיך אָפּגעזאָגט טאַנצן האָט דער רבֿ געזאָגט, „דעטס די רוטין!“ (אַזוי איז די רוטין!). גוואַלדיק.
שבת אין דער פֿרי זײַנען מיר געגאַנגען, צוזאַמען מיט דער מלכּה־פֿון־אַלע־וועגעלעך, אין דער רעקאָנסטרוקציאָניסטישער שול. מסתּמא זײַט ס´רובֿ פֿון אײַך קיין מאָל ניט געגאַנגען אין אַזאַ מין שול, וועל איך דערקלערן מיט וואָס מ´עסט דאָס. מענער און פֿרויען זיצן צוזאַמען, כאָטש אין די ליבעראַלע שולן איז דאָס ניט קיין עיקר (מע טוט דאָס אויך בײַ מײַן היימשול). מע דאַוונט טייל אויף לשון־קודש און טייל אויף ענגליש, און מע שפּילט צו אויפֿן גיטאַר. מע זינגט אַ סך צוזאַמען. מע לאַכט אָפֿט מאָל, עלעהיי מע זיצט אין אַ קלאַסצימער, וווּ איינער לערנט זיך בײַם צווייטן, איידער אין אַ מנין. ס´איז אַ גאַנץ פֿרײַנדלעך געפֿיל און זייער מאָדנע. כ´וואָלט געזאָגט גוייִש נאָר דער עולם איז דאָך געווען אַ ייִדישער. די הויפּט־אַטראַקציע, אַזוי צו זאָגן, פֿון די תּפֿילות איז געווען דער בציבורדיקער שמועס וועגן דער וואָכעדיקער סדרה. געווען אַזאַ מין סתּירה: קלאָר ווי דער טאָג, אַז די קהילה לעקט די פֿינגער פֿון די מיינונגען וואָס מע דריקט אויס, פֿון דעם געמיטלעכן שמועס, פֿון דער חבֿרשאַפֿט. נאָר נאָך קלערער איז געווען, אַז קיינער פֿון די בײַגעוועזענע קען ניט קיין וואָרט לשון־קודש און פֿאַרשטייט ניט אַז מע קען ניט אַרײַנטײַטשן אין דער פּרשה וואָס עס חשקט זיך. און, פֿאַרשטייט זיך, ווי בײַ אַ סך ליבעראַלע שולן, האָט מען געמאַכט קידוש אָן דעם „על כּן ברך“ און המוציא אומגעוואַשן.
כאָטש מײַן דענווער־וויזיט איז געווען מלא־הנאָה (זע דאָ פֿאַר אַן איבערבליק אויף גוייִש), בין איך אַוועק פֿון די צוויי שולן מיטן געפֿיל, שוין ווידער, אַז כ´געפֿין זיך ניט אַהין און ניט אַהער.
אין תגובות:
הוסף רשומת תגובה