א: ניו־יאָרק
דאָס איז די שטאָט וווּ גלאָריע און פּראַכט טרעפֿן מיט פֿאַרשײַטקייטש און פּריצות, און קיין צד האָט ניט געוווּנען, נײַערט ביידע קאָמבינירן זיך אין אַ כּלאַיִם. יעדע זאַך אין דער שטאָט איז אַ געמישעכץ, אַ תּערובֿת פֿון באַשטאַנדטיילן וואָס פּאַסן זיך ניט. אפֿשר ניט אָסור לגמרי נאָר פּשוט ניט קיין גוטער געדאַנק. יעדער שיכט שטאָט כאַפּט אַרום אָנצאָליקע מיקראָסקאָפּישע סובשיכטן, יעדער בנין איז אָנגעפּיקעוועט מיט צעלן, יעדער אומגליק פֿאַרוויקלט קליינע גליקן.
לאָמיר אָפּכאַפּן דעם אָטעם, זיך אומקוקן. ווער זשע וווינט דאָ? פֿעלקער וואָס האַלטן אין ניט ווערן, פֿעלקער וואָס שיפֿלן זיך אַהער פֿון ווײַטע צעקריגטע, צעשאָכטענע לענדער און ווערן דאָ עפּעס אַנדערש, כינעזיש עסן וואָס איז ניט צו דערקענען פֿון די טעם־וואָצלען פֿון אַ ביידזשינגער, רוסישע ייִדן וואָס אַנטלויפֿן צו רוסיציזם אָנשטאָט זיך צו ספּראַווען מיט אַ געפֿערלעך ברייטער דעפֿיניציע ייִדישקייט.
איך בין דײַן וועגווײַזער, זיסקייט, און תּמעוואַטע פֿרעגסט וועגן די ייִדן. לאָמיר שוין לאָזן די ייִדן אין אַ זײַט, אָקיי, איין מאָל פֿאַר אַלע מאָל? די גאַנצע שטאָט איז אַדורכגעדרונגען מיט ייִדישקייט אַז מע דאַרף ניט אָנקומען צו די ייִדן. מע קען זיך אַן עצה געבן מיט די גויים, זאָלן זיי לעבן און געזונט זײַן.
ס'איז אָבער שווער צו רעדן וועגן די גויים גרופּעסווײַז, ווײַל מע וויל חלילה קיינעם ניט באַליידיקן, ס'איז שוין אײַנגעקריצט שוין כּמה יאָרן אין דער אַמעריקאַנער פּסיכיע אַז פֿאַראַלגעמיינערונגען וועגן פֿעלקער אָדער ראַסן קען דערפֿירן צו ראַסיזם.
קען איך נאָר רעדן וועגן יחידים אין מײַן שטאָט פֿון מיליאָנען:
טעאָדאָראָ ק. טראָגט זיך אַרום טאָג־אײַן טאָג־אויס מיט דאגות און פּחדים. ער איז אַ קובאַנער פֿאַרוואָגלט אין דער קאַפּיטאַליסטישער מעטראָפּאָליע. זײַן טאָכטער פֿון 19 יאָר איז אַרויסגעפֿאַלן פֿון שול, זײַן זון סטראַשעט אים מיט אַ ביקס. און אַליין האָט ער מער ניט קיין שטעלע, די דרוקערײַ וווּ ער האָט געאַרבעט איז מער ניטאָ. ער זיצט גאַנצע טעג אין דײַנערס אין רעסטאָראַנען און לייענט די צײַטונגען. ער זוכט געלעגנהייטן אין די קלאַסיפֿײַדס כאָטש זעלטן ווער קויפֿט הײַנט דאָרט אַן עד.
שיינע וו. זוכט אַ מאַן פֿון לאַנג און וויל יעדן געבן צו וויסן, אַז זי דאַרף ניט האָבן קיין מאַן. דאָס איז אמת און ניט אמת. ווען זי זאָל בלײַבן אַליין, וואָלט זי געווען גליקלעך, נאָר זי וויל ניט בלײַבן אַליין. האַלבצײַטיק איז זי געפֿערלעך פֿעיִק און פּראָדוקטיוו און האַלבצײַטיק זיצט זי אין איר צימער, גריזשעט די נעגל, און פּרוּווט ניט קלינגען די מאַמע אין קליוולאַנד. שיינע איז 22 יאָר אַלט און וועט אין דרײַ יאָר אַרום ווערן פֿרום.
יו שיאַאָ, 58 יאָר אַלט, איז געקומען צו פֿאָרן מיט דרײַ חדשים צוריק פֿון פֿודזשיאַן־פּראָווינץ אין כינע. זי האָט שוין געטראָפֿן אַן אַרבעט און פֿאַר דעם איז זי דאַנקבאַר. זי פֿאָרט יעדע וואָך דרײַצן שעה מיט א קליינעם באָס צו טענעסי, וווּ זי אַרבעט אין א רעסטאָראַן וווּ דער בעל-הבית איז אַן אייגענער, אַ לאַנדסמאַן. ער שלאָגט ניט און לאָזט אַ מאָל פֿאַלן אַ וואַרעם וואָרט.
ווען דאָס וואָלט געווען אַן אנדער סאָרט מעשׂה וואָלטן אַלע די פּאַרשוינען געטראָפֿן זיך, מחמת איזה סיבה, אין אַ רעגנדיקער נאַכט אויף אַ פֿאַרגענסענעם ראָג, ערגעץ צווישן פּראָספּעקט פּאַרק און בענסאָנהערסט. ס'איז אָבער ניט געשטויגן ניט געפֿלויגן. ס'איז אַ שטאָט אַזאַ, וווּ יעדער ווייסט (אויף אַן אומקלאָרן אופֿן) אַז אַנדערע טיפּן מענטשן דרייען זיך אויף די זעלבע גאַסן, אָטעמען די זעלבע לופֿט, קומען אום פֿון די זעלבע אומגליקן און רצחענען זיך מיט די זעלבע פֿאַרווײַלערישע סמען - נאָר מע קען זיי ניט, מע זעט זיי ניט, מע רעדט מיט זיי ניט, ס'איז פּשוט אַ נסיון צו האַלטן דעם מוח אָפֿן, צו בלײַבן ניט אַליין אַפֿילו מע רעדט מיט קיינעם ניט און מע שלאָפֿט אײַן, נאַכט־אײַן נאַכט־אויס, איינער אַליין צום טאַקט פֿון פֿאַרבײַפֿאָרנדיקע מיסטאויטאָס האַרט לעבן פֿענצטער.
דאָס איז די שטאָט וווּ גלאָריע און פּראַכט טרעפֿן מיט פֿאַרשײַטקייטש און פּריצות, און קיין צד האָט ניט געוווּנען, נײַערט ביידע קאָמבינירן זיך אין אַ כּלאַיִם. יעדע זאַך אין דער שטאָט איז אַ געמישעכץ, אַ תּערובֿת פֿון באַשטאַנדטיילן וואָס פּאַסן זיך ניט. אפֿשר ניט אָסור לגמרי נאָר פּשוט ניט קיין גוטער געדאַנק. יעדער שיכט שטאָט כאַפּט אַרום אָנצאָליקע מיקראָסקאָפּישע סובשיכטן, יעדער בנין איז אָנגעפּיקעוועט מיט צעלן, יעדער אומגליק פֿאַרוויקלט קליינע גליקן.
לאָמיר אָפּכאַפּן דעם אָטעם, זיך אומקוקן. ווער זשע וווינט דאָ? פֿעלקער וואָס האַלטן אין ניט ווערן, פֿעלקער וואָס שיפֿלן זיך אַהער פֿון ווײַטע צעקריגטע, צעשאָכטענע לענדער און ווערן דאָ עפּעס אַנדערש, כינעזיש עסן וואָס איז ניט צו דערקענען פֿון די טעם־וואָצלען פֿון אַ ביידזשינגער, רוסישע ייִדן וואָס אַנטלויפֿן צו רוסיציזם אָנשטאָט זיך צו ספּראַווען מיט אַ געפֿערלעך ברייטער דעפֿיניציע ייִדישקייט.
איך בין דײַן וועגווײַזער, זיסקייט, און תּמעוואַטע פֿרעגסט וועגן די ייִדן. לאָמיר שוין לאָזן די ייִדן אין אַ זײַט, אָקיי, איין מאָל פֿאַר אַלע מאָל? די גאַנצע שטאָט איז אַדורכגעדרונגען מיט ייִדישקייט אַז מע דאַרף ניט אָנקומען צו די ייִדן. מע קען זיך אַן עצה געבן מיט די גויים, זאָלן זיי לעבן און געזונט זײַן.
ס'איז אָבער שווער צו רעדן וועגן די גויים גרופּעסווײַז, ווײַל מע וויל חלילה קיינעם ניט באַליידיקן, ס'איז שוין אײַנגעקריצט שוין כּמה יאָרן אין דער אַמעריקאַנער פּסיכיע אַז פֿאַראַלגעמיינערונגען וועגן פֿעלקער אָדער ראַסן קען דערפֿירן צו ראַסיזם.
קען איך נאָר רעדן וועגן יחידים אין מײַן שטאָט פֿון מיליאָנען:
טעאָדאָראָ ק. טראָגט זיך אַרום טאָג־אײַן טאָג־אויס מיט דאגות און פּחדים. ער איז אַ קובאַנער פֿאַרוואָגלט אין דער קאַפּיטאַליסטישער מעטראָפּאָליע. זײַן טאָכטער פֿון 19 יאָר איז אַרויסגעפֿאַלן פֿון שול, זײַן זון סטראַשעט אים מיט אַ ביקס. און אַליין האָט ער מער ניט קיין שטעלע, די דרוקערײַ וווּ ער האָט געאַרבעט איז מער ניטאָ. ער זיצט גאַנצע טעג אין דײַנערס אין רעסטאָראַנען און לייענט די צײַטונגען. ער זוכט געלעגנהייטן אין די קלאַסיפֿײַדס כאָטש זעלטן ווער קויפֿט הײַנט דאָרט אַן עד.
שיינע וו. זוכט אַ מאַן פֿון לאַנג און וויל יעדן געבן צו וויסן, אַז זי דאַרף ניט האָבן קיין מאַן. דאָס איז אמת און ניט אמת. ווען זי זאָל בלײַבן אַליין, וואָלט זי געווען גליקלעך, נאָר זי וויל ניט בלײַבן אַליין. האַלבצײַטיק איז זי געפֿערלעך פֿעיִק און פּראָדוקטיוו און האַלבצײַטיק זיצט זי אין איר צימער, גריזשעט די נעגל, און פּרוּווט ניט קלינגען די מאַמע אין קליוולאַנד. שיינע איז 22 יאָר אַלט און וועט אין דרײַ יאָר אַרום ווערן פֿרום.
יו שיאַאָ, 58 יאָר אַלט, איז געקומען צו פֿאָרן מיט דרײַ חדשים צוריק פֿון פֿודזשיאַן־פּראָווינץ אין כינע. זי האָט שוין געטראָפֿן אַן אַרבעט און פֿאַר דעם איז זי דאַנקבאַר. זי פֿאָרט יעדע וואָך דרײַצן שעה מיט א קליינעם באָס צו טענעסי, וווּ זי אַרבעט אין א רעסטאָראַן וווּ דער בעל-הבית איז אַן אייגענער, אַ לאַנדסמאַן. ער שלאָגט ניט און לאָזט אַ מאָל פֿאַלן אַ וואַרעם וואָרט.
ווען דאָס וואָלט געווען אַן אנדער סאָרט מעשׂה וואָלטן אַלע די פּאַרשוינען געטראָפֿן זיך, מחמת איזה סיבה, אין אַ רעגנדיקער נאַכט אויף אַ פֿאַרגענסענעם ראָג, ערגעץ צווישן פּראָספּעקט פּאַרק און בענסאָנהערסט. ס'איז אָבער ניט געשטויגן ניט געפֿלויגן. ס'איז אַ שטאָט אַזאַ, וווּ יעדער ווייסט (אויף אַן אומקלאָרן אופֿן) אַז אַנדערע טיפּן מענטשן דרייען זיך אויף די זעלבע גאַסן, אָטעמען די זעלבע לופֿט, קומען אום פֿון די זעלבע אומגליקן און רצחענען זיך מיט די זעלבע פֿאַרווײַלערישע סמען - נאָר מע קען זיי ניט, מע זעט זיי ניט, מע רעדט מיט זיי ניט, ס'איז פּשוט אַ נסיון צו האַלטן דעם מוח אָפֿן, צו בלײַבן ניט אַליין אַפֿילו מע רעדט מיט קיינעם ניט און מע שלאָפֿט אײַן, נאַכט־אײַן נאַכט־אויס, איינער אַליין צום טאַקט פֿון פֿאַרבײַפֿאָרנדיקע מיסטאויטאָס האַרט לעבן פֿענצטער.
אומגלויבליך! די דאזיגע פאסט בעט זיך פאר פארטיפונג ווי אין די ווערטער פון א "ראשון". -- בן-עמי
השבמחק