ברוכה קאַפּלאַן איז אַ לעקטאָרין פֿון דער ייִדישער שפּראַך און קולטור בײַ דזשאַנס-האָפּקינס אוניווערסיטעט אין באַלטימאָר.
* * *
מיט עטלעכע יאַר צוריק האַט ד"ר שעכטער מיך גערופֿן צו זיך אין ביוראָ, כדי מיר איבערצוגעבן אַן אומגעוויינטלעכע בקשה: איך זאָל אים מספּיד זײַן. ביז הײַנט פֿאַרשטיי איך ניט פֿאַר וואָס ער האָט געמיינט אַז דווקא מיר קומט אַזאַ כבוד, אָבער ער האָט זיכער געוווסט אַז פֿון זײַנער אַ תלמידה בין איך געוואָרן זײַנע אַ חסידה. וועל איך אין די פּאָר ווערטער פּרווון דערקלערן ווי אַזוי און פֿאַר וואָס ער איז געוואָרן מײַן ייִדיש-רבי.
ד"ר שעכטערס צוגאַנג צו ייִדיש האָט זיך מיר געלייגט אויפֿן שכל פֿון אָנהייבן אָן. איך האָב זיך באַקענט מיט אים אין זומער 1993 ווען איך האָב זיך געלערנט בײַ אים אויף דער ווײַנרײַך-פּראָגראַם. דעמאַלט האָב איך זייער ווייניק געוווסט וועגן דער ייִדיש-קולטור, און דער געדאַנק אַז ס'איז ניט נייטיק אָדער כדאַי צו רעדן ייִדיש ווײַל "ייִדיש שטאַרבט" איז מיר פּשוט ניט אײַנגעפֿאַלן. איך האָב הנאָה געהאַט פֿון רעדן ייִדיש, אַזוי ווי איך האָב הנאָה געהאַט פֿון אַנדערע שפּראַכן וואָס כ'האָב זיך געלערנט, נאַר אינעם פֿאַל ייִדיש איז אויך געווען עפּעס טיפֿערס. איך האָב דערשפּירט די ייִדישקייט וואָס ליגט אינעם ייִדישן לשון און איך האָב אונטערבאַוווסטזיניק געוווסט אַז ייִדיש דאַרף זײַן אַ טייל פֿון מײַן ייִדישן לעבן, אַז ייִדיש קען פֿאַרייִדישן אַפֿילו די ניט ייִדישע אַספּעקטן פֿון מײַן לעבן. דערפֿאַר האָט זיך ד"ר שעכטערס צוגאַנג צו ייִדיש מיר גלײַך געלייגט אויפֿן שכל.
אַזוי האַט ד"ר שעכטער -- דורכן משל פֿון זײַן אייגענער משפּחה און דורך זײַן אַקטיוויזם אין יוגנטרוף -- מיך געלערנט אַז ייִדיש קען זײַן די שפּראַך פֿון טאָג טעגלעכן לעבן אין אַ ניט חסידישער סביבה אין איין און צוואַנציקסטן יאָרהונדערט. אָבער דאָס איז נאָך ווייניק. ער האָט מיך אויך געלערנט אַ שטאַרקן דרך-ארץ צו דער שפּראַך, אי וואָס שייך דער וויכטיקייט פֿון אויסגעהאַלטענע סטאַנדאַרדן, אי וואָס שייך דער רײַכער פֿאַרשיידנאַרטיקייט פֿון די דיאַלעקטן.
אַן אַנעקדאָט: נאָך עטלעכע יאָר פֿון אונדזערע באַקאַנטשפֿט האָט ד"ר שעכטער מיר געזאָגט, ער מיינט אַז ער זאָל רעדן מיט מיר זײַן היימישן דיאַלעקט, און ווען ער פֿאַרגעסט, זאָל איך ווײַזן מיטן פֿינגער אַראָפּ, אים צו דערמאָנען ער זאָל רעדן דרום-ייִדיש. עס האָט אָבער ניט געהאָלפֿן: ער איז געוווען אַזוי צוגעוווינט צו רעדן כלל-ייִדיש מיט די תלמידים אַז ער האָט קיין מאָל ניט געדענקט צו רעדן מיט מיר אויפֿן טשערנעוויצער לשון!
בין איך צוליב מײַן טיפֿער הסכמה מיט ד"ר שעכטערס צוגאַנג צו ייִדיש געוואָרן זײַנע אַ חסידה. אַבער ס'איז געווען נאָך עפּעס: די וואַרעמקייט פֿון זײַן באַציִונג צו מיר און די געדולד מיט וועלכער ער האָט מיר געהאָלפֿן אויסבעסערן מײַן ייִדיש דורך ענטפֿערן אויף אָנצאָליקע שפּראַך-שאלות. ספּעציעל ווען איך בין ערשט געוואָרן אַ ייִדיש-לערערין האָב איך געדאַרפֿט קלאָר מאַכן פֿאַר זיך אַ סך גראַמאַטישע ענינים, און איך האָב אָפֿט געקלונגען ד"ר שעכטערן מיט די פֿראַגעס. ער איז געוואָרן זייער ברייטהאַרציק מיט זײַן צײַט, איך האָב קיין מאָל ניט געשפּירט אַז איך טשעפּע אים. ער האָט אַ פּאָר מאָל אַפֿילו מיר געקלונגען, ווען איך האָב אַ צײַט ניט געפֿרעגט קיין שאלה, כדי מיך צו מוטיקן איך זאָל ווײַטער פֿרעגן.
* * *
מיט עטלעכע יאַר צוריק האַט ד"ר שעכטער מיך גערופֿן צו זיך אין ביוראָ, כדי מיר איבערצוגעבן אַן אומגעוויינטלעכע בקשה: איך זאָל אים מספּיד זײַן. ביז הײַנט פֿאַרשטיי איך ניט פֿאַר וואָס ער האָט געמיינט אַז דווקא מיר קומט אַזאַ כבוד, אָבער ער האָט זיכער געוווסט אַז פֿון זײַנער אַ תלמידה בין איך געוואָרן זײַנע אַ חסידה. וועל איך אין די פּאָר ווערטער פּרווון דערקלערן ווי אַזוי און פֿאַר וואָס ער איז געוואָרן מײַן ייִדיש-רבי.
ד"ר שעכטערס צוגאַנג צו ייִדיש האָט זיך מיר געלייגט אויפֿן שכל פֿון אָנהייבן אָן. איך האָב זיך באַקענט מיט אים אין זומער 1993 ווען איך האָב זיך געלערנט בײַ אים אויף דער ווײַנרײַך-פּראָגראַם. דעמאַלט האָב איך זייער ווייניק געוווסט וועגן דער ייִדיש-קולטור, און דער געדאַנק אַז ס'איז ניט נייטיק אָדער כדאַי צו רעדן ייִדיש ווײַל "ייִדיש שטאַרבט" איז מיר פּשוט ניט אײַנגעפֿאַלן. איך האָב הנאָה געהאַט פֿון רעדן ייִדיש, אַזוי ווי איך האָב הנאָה געהאַט פֿון אַנדערע שפּראַכן וואָס כ'האָב זיך געלערנט, נאַר אינעם פֿאַל ייִדיש איז אויך געווען עפּעס טיפֿערס. איך האָב דערשפּירט די ייִדישקייט וואָס ליגט אינעם ייִדישן לשון און איך האָב אונטערבאַוווסטזיניק געוווסט אַז ייִדיש דאַרף זײַן אַ טייל פֿון מײַן ייִדישן לעבן, אַז ייִדיש קען פֿאַרייִדישן אַפֿילו די ניט ייִדישע אַספּעקטן פֿון מײַן לעבן. דערפֿאַר האָט זיך ד"ר שעכטערס צוגאַנג צו ייִדיש מיר גלײַך געלייגט אויפֿן שכל.
אַזוי האַט ד"ר שעכטער -- דורכן משל פֿון זײַן אייגענער משפּחה און דורך זײַן אַקטיוויזם אין יוגנטרוף -- מיך געלערנט אַז ייִדיש קען זײַן די שפּראַך פֿון טאָג טעגלעכן לעבן אין אַ ניט חסידישער סביבה אין איין און צוואַנציקסטן יאָרהונדערט. אָבער דאָס איז נאָך ווייניק. ער האָט מיך אויך געלערנט אַ שטאַרקן דרך-ארץ צו דער שפּראַך, אי וואָס שייך דער וויכטיקייט פֿון אויסגעהאַלטענע סטאַנדאַרדן, אי וואָס שייך דער רײַכער פֿאַרשיידנאַרטיקייט פֿון די דיאַלעקטן.
אַן אַנעקדאָט: נאָך עטלעכע יאָר פֿון אונדזערע באַקאַנטשפֿט האָט ד"ר שעכטער מיר געזאָגט, ער מיינט אַז ער זאָל רעדן מיט מיר זײַן היימישן דיאַלעקט, און ווען ער פֿאַרגעסט, זאָל איך ווײַזן מיטן פֿינגער אַראָפּ, אים צו דערמאָנען ער זאָל רעדן דרום-ייִדיש. עס האָט אָבער ניט געהאָלפֿן: ער איז געוווען אַזוי צוגעוווינט צו רעדן כלל-ייִדיש מיט די תלמידים אַז ער האָט קיין מאָל ניט געדענקט צו רעדן מיט מיר אויפֿן טשערנעוויצער לשון!
בין איך צוליב מײַן טיפֿער הסכמה מיט ד"ר שעכטערס צוגאַנג צו ייִדיש געוואָרן זײַנע אַ חסידה. אַבער ס'איז געווען נאָך עפּעס: די וואַרעמקייט פֿון זײַן באַציִונג צו מיר און די געדולד מיט וועלכער ער האָט מיר געהאָלפֿן אויסבעסערן מײַן ייִדיש דורך ענטפֿערן אויף אָנצאָליקע שפּראַך-שאלות. ספּעציעל ווען איך בין ערשט געוואָרן אַ ייִדיש-לערערין האָב איך געדאַרפֿט קלאָר מאַכן פֿאַר זיך אַ סך גראַמאַטישע ענינים, און איך האָב אָפֿט געקלונגען ד"ר שעכטערן מיט די פֿראַגעס. ער איז געוואָרן זייער ברייטהאַרציק מיט זײַן צײַט, איך האָב קיין מאָל ניט געשפּירט אַז איך טשעפּע אים. ער האָט אַ פּאָר מאָל אַפֿילו מיר געקלונגען, ווען איך האָב אַ צײַט ניט געפֿרעגט קיין שאלה, כדי מיך צו מוטיקן איך זאָל ווײַטער פֿרעגן.
ווי ד"ר שעכטערס אַ חסידה רעד איך הײַנט ייִדיש מיט מײַן מאַן און מיט דער טאָכטער (און זי, צוויי מיט אַ דריטל, ענטפֿערט שוין אויף זייער אַ חנעוודיקן ייִדיש) און איך פּרווו דורך מײַן לערנען ווײַטער איבערגעבן ד"ר שעכטערס דרך-ארץ פֿאַר דער שפּראַך.
יענעם זומער האָב איך צום ערשטן מאָל געלערנט דעם העכערן מיטנדיקן קלאַס אויף דער ווײַנרײַך-פּראָגראַם, און צום ערשטן מאָל געניצט ד"ר שעכטערס "ייִדיש צוויי" ווי דאָס הויפּטלערנבוך פֿון קורס. ס'איז געווען אַ מחיה -- מער ווי איך האָב זיך געריכט. ניט נאָר ווײַל דאָס בוך איז געשריבן מיט הומאָר און פֿול געפּאַקט מיט אינטערעסאַנטע ידיעות וועגן דער שפּראַך, נאָר אויך ווײַל ד"ר שעכטערס גײַסט אַנפּלעקט זיך אויף יעדן זײַטל. [. . .]
איך האָב דערשפּירט אַז ער איז אין קלאַסצימער מיט מיר, און זיכער וועט זײַן גײַסט מיך ווײַטער אינספּירירן אַ גאַנץ לעבן.
ברוכה לאַנג קאַפּלאַן
דעם 15טן פֿעברואַר 2007
27 טעג אין שבט תשסז
אין תגובות:
הוסף רשומת תגובה