יום רביעי, יוני 30, 2010

דאָס ניט-באַקוקטע לעבן

כּידוע איז געווען אַ מחלוקת הלל ושמאי וועגן דעם צי איז כּדאַי, דער מענטש זאָל האָבן באַשאַפֿן געוואָרן. איז געבליבן, אַז ניט, נאָר היות ווי מיר זײַנען דאָ זאָלן מיר ממשמש זײַן אונדזער מעשׂים - מסתּמא איז דאָס טײַטש עפּעס ווי "אויספֿאָרשן", באַקוקן.

איז מיר הײַנט אײַנגעפֿאַלן, אַז אַוודאי איז כּדאַי צו באַקוקן די מעשׁים. וואָס זשע דען? ניט נאָר אין די מעשׁים גייט עס, נאָר אין די מעשׂים (און זיך אַרײַנטראַכטן אין זיי) ווי אונדזער זכות-הקיום. ווען ניט דער פּראָצעס פֿון "מישמוש-המעשׂים" וואָלט דער מין מענטש ניט געווען כּדאַי בכלל!

למאַי אָבער? מע קען אויסרעכענען עטלעכע טעמים נאָר עס ווילט זיך הערן אײַערע הסברות. וואָס מיינט איר?

יום חמישי, יוני 17, 2010

פּאָעזיע בפֿרהסיה

איך װעל געבן אַ לעקציע װעגן אונדזער חבֿרה ייִדיש-רעדנדיקע באַלטימאָריאַנער, 7:30 אין אָװנט, דעם 28סטן יוני, אין ברוקלײַן, מאַס', בײַם באָסטאָנער אַרבעטער-רינג. פֿירלײענען װעל איך אױך אַ פּיקאַנטע סעלעקציע לידװאַרג. זײַ אַ פּנים-חדשות!

איר האָט געשריגן אױף בג"ץ? װיל איך הערן פֿון אײַך

צי קען עמעצער עמעצן (װאָס קען עמעצן) װאָס איז בײַגעװען אױף די גרױסע פּראָטעסטן װעגן (גאָט זאָל אָפּהיטן) תּערבֿות צװישן אַשכּנזים און ספֿרדים? ס'װאָלט געװען שײן צו הערן אַ עד-ראײה.

יום רביעי, יוני 16, 2010

אַ פֿרײלעכן בלומסטאָג!

װאָס - רעדוצירט אױף זײערע פּשוטסטע קעגנזײַטיקע פֿאָרעמס -- זײַנען געװען בלומס געדאַנקען װעגן סטיװענס געדאַנקען װעגן בלום און װעגן סטיװענס געדאַנקען װעגן בלומס געדאַנקען װען סטיװען?

ער האָט געמײנט אַז ער האָט געמײנט אַז ער איז אַ ייִד כאָטש ער װײסט אַז ער װײסט אַז ער װײסט אַז ער איז נישט.
פֿון גרױסן ספֿר.

יום ראשון, יוני 13, 2010

אינטערוויו מיט האסידיק רעבעל: צווייטער טייל

דער ערשטער טייל אינטערוויו איז דא.

3. ווען זייט איר ממש אראפ פון דרך? איר קענט דיך דערמאנען אין א געוויסן מאמענט אדער מעשה? וואס איז געווען דער אפרוף פון אייערע טאטע-מאמע/געשוויסטער/רביים?

צום ערשט איז עס אלץ נאר געווען א מחשבה-זאך. איך האב אויפגעהערט גלייבן, אבער איך האב זיך ווייטער געפירט צוממערסטנס מיט די געווענליכע פרומקייטן פון א פרומע/חסיד'ישע פערזאן. איך האב געהאט א פאמיליע, א ווייב מיט קינדער, און עס אלץ אפצולאזן איז נישט געווען קיין פראקטישע זאך. דא און דארט האט זיך געמאכט אז כ'האב געגעסן עפעס נישט-כשר'ס, אדער נישט אין אכט גענומען הלכות שבת, וכדומה. צום ערשט איז מיין חילול שבת געגאנגען נישט ווייטער ווי צו נעמען פון טשאלנט אויפ'ן בלעך פרייטאג-צו-נאכט ווען די פאמיליע איז געשלאפן, אן קיין דאגה וועגן הגסה. צומאל, אז איך האב זיך געטראפן מיט פריינט וואס האבן געהאלטן די זעלבע ווי איך, איז מען געגאנגען עסן אין א נישט-כשר'ע רעסטוראנט. אבער אין שול בין איך נאך געגאנגען ערליך שבת מיט מיינע זון, און געפירט שבת סעודות, געפאסט יום כיפור, געגעסן אין סוכה, וכדומה.

מיט די צייט, בעיקר צוליב פערזענליכע ענינים – אבער אויך טיילווייז וועגן אונזערע צוטיילטע מיינונגען איבער רעליגיע, האב איך אפגעמאכט מיט דאס ווייב זיך צו טיילן. ערשט דערנאך האב איך אנגעהויבן צו לעבן אן אפענעם פרייען לעבנסשטייגער. דאס האט פאסירט בערך צוויי און א האלב יאר צוריק.

מיין מוטער און געשוויסטער האבן – צו זייער אויסערגעווענליכן קרעדיט – אנגענומען מיין נייע לעבנסשטייגער מיט פארהאלטמעסיגע איינגעהאלטנקייט. עס האט זיי שטארק וויי געטאן, אבער קיינער האט מיט מיר נישט אפגעהאקט, אדער זיך אויפגעפירט נעגאטיוו צו מיר, מיר מרחק געווען א.א.וו. מיין פאמיליע איז קליין (מיר זענען נאר פיר געשוויסטער), און מיר האבן זיך אייביג געהאלטן – און האלטן זיך ווייטער – זייער נאנט.
ביי מיין ווייב'ס פאמיליע איז עס זעלבסטפארשטענדליך אנדערש אנגענומען געווארן. מיינע באציאונגען מיט מיטגלידער פון איר פאמיליע זענען צו מיין באדויערן נישט איינגענעם, מילד גערעדט. מיט מיינע קינדער האב איך ווייניג שייכות, אויף א באגרעניצטן פארנעם.

4. ווי אזוי האט איר זיך אן עצה געגעבן מיט אפרייסן זיך פון אייער קהילה? וואס איז דאס שווערסטע פון דעם?

איבערצולאזן די סביבה, ספעציעל א חסיד'ישע מיט איר אייגנארטיגן לעבנסשטייגער, אין וועלכע מען איז ערצויגן געווארן און פארברענגט אלע יארן ביז אהער, איז נישט גרינג. די חסיד'ישע געזעלשאפט, שוין נאך אלע זאכן מיט וואס איך בין נישט מסכים, איז א ווארעמע און היימישע פלאץ. עס איז שווער צו טרעפן אזא ערשיינונג ערגעץ אנדערש איבער די וועלט. מיט דעם אלעם האב איך דערווייל נישט קיין חרטה. די מעגליכקייטן וואס האבן זיך מיר געמאכט במשך די לעצטע פאר יאר האבן מיר, עכ"פ דערווייל, איבערצייגט אז איך האב געטאן א גוטן שריט איבערצולאזן דעם חסיד'ישן לעבנסשטייגער.

5. וואס איז אייער איציקע באציונג צו יידישקייט? אין וואס גלייבט איר? וואס איז אייער צוגאנג צו יידישקייט? עס ציט אייך צו א געוויסן צוגאנג (וועלטעכע יידישקייט? מאדערן-ארטאדאקסיע? "פשוט א ייד"? ציונות?)?

איך בין א "קולטורעלער" איד. אין א געוויסן זין בין איך אויך נאך אלץ א "קולטורעלער" חסיד. די חסיד'ישקייט וואס איז אין מיר איינגעבאקן געווארן פון מיינע קינדערישע/בחור'ישע יארן און אין די ערשטע יארן אלץ יונגערמאן קענען נישט אזוי גרינג אויסוועפן, און באמת פלאן איך נישט עס אפצומעקן.

בנוגע אמונה, איך האב נישט קיין שום נטיה צו קיין שום גלויבונג אדער אידעאלאגיע. איך רעספעקטיר און שפיר א ליבשאפט צו מיין אידישע טראדיציע, איך האב ווארעמע געפילן געפילן צו ארץ ישראל, און איך האלט זיך אלץ א טייל פון כלל ישראל. אבער איך האלט זיך אויך א מיטגליד פון די גאנצע מענטשהייט, און די אלע אויבנדערמאנטע אידישע מושגים זענען נישט מער ווי סענטימענטאלע זאכן, עפעס ווי ווען איינער האט ליב א פאמיליע מיטגליד, אבער פשט איז נישט אז לכבוד דעם מוז ער קען ער נישט האבן קיין געפיל צו מענטשן נישט פון זיין פאמיליע.

6. האט איר עפעס וואס איר וואלט געוואלט זאגן אנדערע וואס ראנגלען זיך מיט די זעלבע ספקות וואס איר האט (געהאט)?

די החלטה זיך אפצוטיילן פון דעם פרומען לעבנסשטייגער איז איינע פון די גרעסטע שוועריגקייטן – אויב נישט די גרעסטע – וואס איך האב געהאט אין לעבן. יעדער מענטש וואס מאכט אזא החלטה שטויסט זיך אן אין זיינע אייגענע ראנגלענישן און שוועריגקייטן, און עס איז שווער צו געבן א כללית'דיגע תשובה וואס זאל זיין צוגעפאסט פאר יעדן וואס נעמט אין באטראכט אזא שריט. זעלבספארשטענדליך אז די וואס האבן שוין אייגענע פאמיליעס מיט קינדער האבן אנדערע שוועריגקייטן פון די האבן נאכנישט חתונה געהאט.

אויב קען מען אבער יא געבן איין עצה פאר די דרייען זיך מיט אזעלכע מחשבות אין קאפ: מאכט זיכער אז איר האט מער-ווייניגער א קלארן פלאן וואו איר ווילט גיין און וואס איר ווילט טאן אין לעבן נאכ'ן איבערלאזן דעם פרומען לעבנסשטייגער. די ערגסטע זאך וואס אזא איינער קען זיך טאן איז אוועקצוגיין אן א קלארן פלאן וואס מען וויל יא טאן.

עס פארלאנגט זיך אסאך כח און קוראזש דורכצוגיין מיט אזא שריט, און אויב מאכט איר יא אפ זיך עס אונטערצונעמען, ווערט נישט געפאלן פון די שוועריגקייטן. צום ענדע איז כדאי נאכצוגיין דעם לעבנס חלום. מען לעבט נאר איין מאל, מען האט נישט קיין צווייטן שאנס.

7. וואס לייענט איר די טעג?

איך האב יעצט געענדיגט "ווארטנדיג אויף די בארבאריאנס," פון דזעי. עמ. קאוטזי, און עס האט אויף מיר איבערגעלאזט א שטארקן רושם. די טעמע איז נוגע שטענדיג, אבער ספעציעל אין אונזער צייט פון אמעריקאנער אימפעריאליסטישע אונטערנעמונגען.

אין נישט-פיקציע ליין איך מערסטנס איבער די היסטאריע פון רעליגיע, ספעציעל די שייכות צווישן אידישקייט, קריסטנטום, און איסלאם. לעצטנס בין איך ספעציעל אינטערעסירט אין די היסטאריע פון די ערשטע יארן פון די קריסטליכע רעליגיע. איך האב נארוואס געקויפט דעם בוך "קריסטנטום: די ערשטע דריי טויזנט יאר", פון דייערמייד מעקולאך, און איך האף עס דורכצוליינען אין די קומענדיגע טעג. (דער בוך איז איבער טויזנט בלאט דיק!)
אויך ליין איך וועכנטליך פארשידענע מאגאזינען וועגן קונסט, קולטור, און פאליטיק. "הארפער'ס" איז אויסערגעווענליך אינטערעסאנט, און צומאל אויך דער "ניו יארקער." דער "ניו יארק ריוויו אוו בוקס" איז אויך א גוטער קוואל פאר נייעס פון די וועלט פון ליטעראטור און פילאזאפיע.

יום רביעי, יוני 09, 2010

אַן אינטערװיו מיט "האַסידיק רעבעל"

"האַסידיק רעבעל" איז אַ באַװוּסטער בלאָגער, אַ געװעזענער חסידישער יונגער-מאַן װאָס איז אַראָפּ פֿון דרך. ביז נישט-לאַנג האָט ער בלאָגירט און געשריבן אַנאָנים, און לעצטנס האָט ער זיך פּורש-בשמו געװען װי שלום דין. ער װױנט הײַנט אין װיליִאַמסבורג און איך בין דאַנקבאַר װאָס ער האָט מסכּים געװען אױף אַן אינטערװיו מיט מיר.

דאָס איז דער ערשטער חלק. המשך קומט אי"ה.

1. זייט אזוי גוט און זאגט אונדז עפעס וועגן אייערע קינדער-יארן, וואו איר זייט אויפגעוואקסן, וועלכע חסידות, וועלכע ישיבות, אד"גל, וואס פאר אן עלטערן... אין אייער משפחה-לעבן האט איר געהאט פאזיטיווע איבערלעבענישן מיט רעליגיעזקייט/חסידות?

איך בין אויפגעוואקסן אין בארא פארק און געלערנט אין קראסנא חדר. נאך די בר מצוה האב איך געלערנט איין יאר אין מאנטריאל ביים זשיבוי'ער רב, ר' יחיאל מאיר כ"ץ, און דערנאך אין סקווירא ישיבה קטנה אין וויליאמסבורג. פון דארט בין איך נאנט געווארן צו סקווירא חסידות, און געגאנגען לערנען אין שיכון סקווירא, וואו איך האב דערנאך חתונה געהאט, געלערנט אין כולל, און געוואוינט מיט מיין פאמיליע פאר בערך צוועלף יאר.

מיינע עלטערן זענען געווען "נייטראלע" חסידים, נישט געבינדן אפיציעל צו קיין ספעציעלע חסידות; מיין פאטער האט שטארק געשעצט עטליכע רבי'ס -- ספעציעל באבאוו און סאטמאר (קודם דעם בעל דברי יואל און שפעטער דעם ברך משה). ער האט געשעפט חסיד'ישע השפעות פון פילע מקורות, אריינגערעכנט תניא, ליקוטי מהר"ן, און דברי יואל/ויואל משה/א.ד.ג. מיין פאטער איז נפטר געווארן אין תשמ"ח, ווען איך בין אלט געווען פערצן יאר.

מיין ערציאונג כלפי אידישקייט און חסידות איז געווען גענצליך פאזיטיוו. מיינע עלטערן האבן אין מיר אריינגעגעבן א ווארימקייט פאר אידישקייט אן דאס מינדעסטע פארם פון איבערשרעקן אדער נעגאטיוויטעט. מיינע עלטערן זענען געווען שטארק פרום און ערליך אבער מעסיג אין דאס וואס זיי האבן פארלאנגט פון אנדערע, און זיי האבן אריינגעגעבן אין מיינע געשוויסטער און מיר די זעלבע וועלטסבליק.

2. ווען און ווי אזוי האט איר אנגעהויבן שפירן ספקות וועגן פרומען לעבן-שטייגער? און וועגן וואס, גענוי, זיינען (געווען) אייערע ספקות? צי איז געגאנגען אין מחשבות, פירעכצן, דער געזעלשאפט, לעבן-שטייגער, אלץ אדער גארניט פון די?

אלץ בחור אין ישיבה און אלץ יונגערמאן גלייך נאך די חתונה בין איך געווען גאר א פרומער, און איך האב זיך געווייקט אין ספרי חסידות און אין דעם חסיד'ישן לעבנסשטייגער. איך בין אבער פון קינדווייז אן געווען א שטענדיגע ליינער -- פון קראסנא חדר, צו מיין גוטן מזל, האב איך זיך איינגעקויפט א גאנץ פיינעם קענטעניס מיט ליינען און שרייבן ענגליש. צוביסלעך האב איך אנגעהויבן צו ליינען אויף פילע וועלטליכע ענינים, און עווענטועל האב איך זיך אנגעשטויסן אין ליין-מאטעריאל וואס האבן באהאנדלט די נושאים פון רעליגיע. אין אנהייב האט עס מיר נאר אריינגעגעבן ספקות אויף דעם עקסטרעמיזם פון חסיד'ישן לעבנסשטייגער, די בלינדע אמונה, די דערווייטערונג פון וויסנשאפט, און דאס מענטאליטעט וואס זאגט אז אלץ וואס מיר טוען איז כשר און ריכטיג.

מיט די צייט האב איך אנגעהויבן האבן ספיקות אין פארשידענע יסודות אין אמונה ענינים. ווען איך האב אנגעהויבן ליינען וועגן דעם לעבנסשטייגער און קולטור פון פארצייטישע פעלקער, די סעמיטישע שבטים ארום ארץ ישראל, די פארשידענע מצרי'שע גלויבונגען, די פערסישע זארא'אסטריאניזם, איז געווען שווער צו פארקוקן די כמעט-אפענע באווייזן אז די פארשידענע גלויבונגען און פאנאטישע "סופערסטישאנס" האבן אלע משפיע געווען פון איין גרופע מענטשן אויפ'ן אנדערן. איך האב אנגעהויבן ליינען די ביכער פון פארשער אויף די ספרי תנ"ך, 'ביבל-קריטיסיזם', ביבל'ישער ארכעאלאגיע, א.ד.ג. און איך האב אנגעהויבן צו זען די יסודות פון אונזער אלט-ישראל'ישן/אידישן גלויבן אין גאר אן אנדערן ליכט. פון דארט האט זיך מיין אמונה צוטרייסלט אינגאנצן און עווענטועל האב איך אויפגעהערט גלייבן אין סיי וואסערע רעליגיעזע זאכן.

יום שני, יוני 07, 2010

דער פּלאַנעט פֿון צוויי

אויף דעם פּלאַנעט איז אַלץ נאָר צוויי, ניט מער און ניט ווייניקער. מענטשן זײַנען דאָ צוויי, און יעדער האָט איין אויג, איין נאָז. ניט מער. איין האַנט מיט איין פֿינגער.

מיינט איר אַז ס'איז אַזוי גרינג, ס'רעדט זיך נאָר אַזוי. לאָמיר זאָגן מע וויל מאַכן אַ פֿרוכט-סאַלאַט, קויפֿט מען אַן עפּל און אַ באַנאַנע, פֿאַרטיק.

כאַפּט ניט. אויב, צום בײַשפּיל, איר האָט צופֿעליק אַוועקגעשטעלט אַ גלאָז מילך לעבן פֿרוכט, איז אָט: דרײַ עסנס.

מיינט ניט אַז עפּעס ווערט פֿאַרשוווּנדן אָדער אויפֿגעריסן אָדער אײַנגעזונקען אין דער ערד ווי אין קינאָ מיט אַ פֿײַער און אַ זבענק. דער לאַוו אויף צוויייִקייט איז ניט אַזאַ פּראָסטע זאַך. ס'איז אַזאַ געפֿיל, אַזאַ נאָגנדיקע אומצופֿרידנקייט, אַז עפּעס מער ווי צוויי איז שוין דאָ, דאַרף מען צו רעכט מאַכן.

האָב איך דאָרט אַ מאָל געוווינט. (שווער צו זײַן אַ פּראָסטער צוקוקער, ווײַל מע ווערט דאָך צוגערעכנט צום מספּר, אַ צווייטע ראָד צום וואָגן.)

איז מיר גוט, בין איך אויף אַזאַ פּלאַנעט מיט שׂכל, מיט אַ כּלל, ניט הפֿקר.

האָב איך געטראָפֿן אַ מיידל, האָבן מיר געשטעלט אַ חופּה מיט צוויי שטאַנגען. געזאָגט אויף אונדזער איין-אותיקן לשון, "ה___ אַ___"

דאָס קינד האָבן מיר געהאַט סײַ ווי סײַ. וואָס קען מען טאָן? נאָר מיר האָבן זיך איבערגעקוקט יעדן אָוונט, בײַם צווי-פֿיסיקן טיש, און געוווּסט אַז עפּעס איז דאָ ניט גלאַטיק. מוז עמעצער אַוועק לשם צוויייִקייט.

האָבן מיר אָפּגעשטימט. און איידער כ'האָב זיך געכאַפּט האָב איך אַרויסגעפּלאַצט מיט "איך וויל ניט גיין, כ'האָב ליב מײַן היים, איר זײַט מײַן אַלץ..."

איז מײַן אַוועקפֿאָרן באַשערט.

יום רביעי, יוני 02, 2010

ווי אין פּסוק שטייט (פֿיליפּ לאַרקין)

ווי אין פּסוק שטייט
פֿיליפּ לאַרקין
ייִדיש: ש.ב.

זיי מאַכן דיך קאַליע, טאַטע־מאַמע.
סתּם אַזוי, ניט חלילה בכּיוון.
זיי שטאָפּן דיך אָן מיט זייערע פּגמים
און שענקען דיר אייגענע צו, בחינם.

נאָר קאַליע געמאַכט אין זייערע צײַט
האָבן זיי שוטים אין די בעקעשעס
וואָס געהאַלטן אין פּריידיקן הייליקייט
און געווען מיט יעדן אויף מעסערשטעך.

מדור לדור גיט מען איבער בלויז צרות.
וואָס טיפֿער אין ים ווערט אַלץ געשווינדער.
זאָלסט געפֿינען אַ שנעלן וועג אַרויס
און בכלל ניט האָבן קיין קינדער.