(אָפּגעדרוקט אין פֿאָרווערטס פֿון אָקט' 9, 2009)
איך האָב פֿאַבראַכט אַ יאָר אין אויסלאַנד כּדי אויסצופֿאָרשן די גורלות און צוקונפֿט פֿון מינאָריטעט־שפּראַכן אין אייראָפּע (ספּעציפֿיש שפּאַניע) אין פֿאַרגלײַך מיט ייִדיש אין דער הײַנטיקער מזרח־אייראָפּע. איך בין געפֿאָרן אין צפֿון־שפּאַניע,אין די לענדער וואָס האָבן הנאָה פֿון אַ געוויסער מאָס קולטורעלער אויטאָנאָמיע כּדי צו פּרוּוון פֿאַרשפּרייטן און באַשיצן זייער שפּראַך. ס'איז געקומען צו גיין די חגא ניטל און איך בין פֿאַרפֿאָרן אין בילבאַו, די קרוינשטאָט פֿון האַלב־אומאָפּהענגיקן פּראָוינץ עוסקאַדי (דאָס באַסקיש לאַנד) מיט אַ שם פֿאַר אַ טעראָריסטישע נורע. פֿאַר חבֿרים האָב איך זיך אויסגעגעבן אַז אַן אמתע אַוואַנטורעניק, וואָס לאָזט זיך ניט שפּײַען אין קאַשע, נאָר דעם אמת זאָגנדיק האָב איך לעפּיש געמאָסטן די גאַסן פֿון דער בילבאַוער באַרן-געגנט, אַרײַנגעקוקט דורך די האַלב־אָפֿענע טירן פֿון וואַנען עס האָט אַ שלאָג געטאָן מיט פֿריילעכער חגא־מוזיק און ווײַן, און געבענקט נאָך אַ פֿרײַנדלעכן פּנים.
דאָס פּנים האָט מיך געפֿונען און ניט פֿאַרקערט. אַ בלאָנדע, מיט צעשויבערטע האָר און שמאַלצעװאַטע וואָנצעס, האָר גלאַנציקע מיט סאַלאָן־פּראָדוקט. הייסן הייסט ער לעאָן און ער שטאַמט פֿון בעלגיע. ער האָט פֿײַנט דעם טאַראַראַם פֿון ניטל און וויל אַ חבֿר זיך אַוועקזעצן ערגעץ זאַלבעצווייט און פֿאַרטרינקען די פֿאַרבענקטקייט אַהיים מיט ביר. אָ, און צי קען איך עפּעס שיינע אַמעריקאַנער מיידלעך וואָס דערלאַנגען מער ווי זיי פֿאָדערן? איך זאָל קיין פֿאַראיבל ניט האָבן. ער איז אַן אמתער אַנטי-סעקסיסט נאָר איך ווייס אַליין ווי איינזאַם מע קען ווערן.
אַליין האָב איך געוווּסט, אָדער בעסער געזאָגט געשפּירט. אַן אַוואַנטוריסט בין איך אין קיין פֿעלד ניט געווען, פֿון מיידלעך על-אַחת-כּמה-וכּמה. טאַקע אַן אַנדער בלאָנדער זגאַל האָט זיך געהאַט פֿריִער צוגעכאַפּט צו מיר, דאָס מאָל אַ בלאָנדינקע, פֿון דער שווייץ. אין אונדזער פּאַנסיאָן (באמת אַ הקדש מיט האַלב אויפֿגעשרויפֿענע טירן, אָפּגעריבענע וואַנטפּאַפּיר און אַ בעל-הבית וואָס האָט אַ פּנים פֿון אַן איבערגעגעבענער פּליאַזשניק, כּולו רונצל און זשמורע) האָט זי אין אַ צעמישנדיקן אָוונט געוויזן די אָפֿענע טיר פֿון איר שלאָפֿצימער."דאָס," האָט זי איבעריק אַ זאָג געטאָן, "איז מײַן צימער."
דאָס איז געווען ניט דער ערשטער פֿאַל ווען דער פֿאַקט אַליין איז ניט געווען דער ציל פֿונעם זאָג.
אַוועקגעפֿאָרן דאָס מיידל (זי האָט זיך אַרײַנגעגאָסן צו מיר אין די אָרעמס אין איין פֿרימאָרגן, אומגעריכטערהייט, בשעת איך פּוץ די ציין און קוק זיך אָן אין דעם שפּיגל וואָס הענגט קרומלעך אויף דער צעריבענער וואַנט) האָב איך איין מאָל אין אַ זוניקן זונטיק באקומען אַ טעלעפֿאָן-קלונג פֿון אַ מיידלשן קול. טאַקע יענע מיידל וואָס האָט דאַכט זיך געוואָלט ווײַזן אַז קיין נאַר איז זי ניט און זי פֿאַרשטייט וווּ איר שלאָפֿצימער איז. איך האָב אַוודאי פֿאַרשטאַנען אַז ניט יעדן טאָג באַקומט מען אַ פֿרײַנדלעכן קלונג פֿון אַ מיידל מיט וועמען מע האָט צופֿעליק געהאַט געטיילט אַ פֿערטראַנגיקן פּאַנסיאָן, נאָר כ'בין דעמאָלט געווען צו נאַיִוו צו זײַן אַ מבֿין אויף די מעגלעכקייטן וואָס דאָס קען צושטעלן. שפּעטער, מיט דער גערעכטקייט וואָס גייט מיר אַזוי אויף די נערוון ביזן הײַנטיקן טאָג, האָט די מאַמע אַ זאָג געטאָן: "זי איז אינטערעסירט אין דיר." ("אין מיר?" האָב איך אויסגערופֿן, אַ צענערלינג וואָס ווייסט אַז די ערד איז רונד און אַז עלטערן פֿאַרשטייען גאָרניט."וואָס רעדסטו?")
פּונקט ווי כ'האָב ניט אָפּגעשאַצט די אַלע שיכטן פֿון יענעם שמועס, דעם פּשט/דרש/רמזים, האָב איך אויך ניט פֿאַרשטאַנען וואָס עס מיינט דער איצטיקער שמועס מיט מײַן נײַעם בעלגישן באַקאַנטן. מיר זײַנען געזעסן בײַ איין מעטאַלענעם טיש און געטרונקען די גאָרניט־שלעכטע באַסקישע ביר. מיר האָבן געשמועסט וועגן אונדזערע היימלענדער און וועגן דעם, ווי נישטיק און ניט שייך אונדז איז די חגא וואָס די היגע פּראַווען מיט התלהבֿות. נאָר איך האָב געוואָלט זײַן מיט עמעצן (כ'האָב שוין פֿאַרבראַכט גענוג צײַט ערבֿ חגא לעבן די געשעפֿטן וווּ מאָדיש-באַקליידטע מיידלעך האָבן געקויפֿט טוראָנעס - פֿרוכטקוכנס - פֿאַר זייערע משפּחות, און געוואָלט נעמען סײַ דעם קוכן סײַ דאָס מיידל אין דער האַנט אַרײַן).
איך האָב ניט געוווּסט וואָס דער בעלגיער וויל. ער איז געווען (און בלײַבט עד־היום אין זכּרון) אַזאַ מין פֿיגור, וואָס נאָר זײַן גשמיות האָט מיר איבערגעלאָזט אַ שפּור אין מוח, ווי אַ פֿרוי וואָס מאַנצבילן אָביעקטיפֿיצירן. ער איז געווען אַ בלאָנדער, אַ מיטלוווּקסיקער, אַ פֿרײַנדלעכער, אַ בירטרינקער, און . . .
פּלוצעם גיב איך אַ בליק אַרײַן צו זיך אין זכּרון, און כ'בין צעטומלט צו געפֿינען אַז דאָס אַלץ, מײַן גאַנצע בילבאָער און באַסקער איבערלעבעניש, איז אויסגערונען ווי אַ זאַמדשלאָס פֿון ברעג ים. געבליבן איז ניט גאָרניט, נאָר די קאָנטורן פֿון וואָס ס'איז דאָרט ערשט געווען. מײַן זכּרון איז פֿול מיט אַזעלכע קאָנטורן, און כ'ווייס ניט ווי זיי אָנצופֿילן שפּעטער מיט ממשותדיקע, פֿיזישע מאַטעריאַלן, צו פֿאַראייביקן דאָס דערווײַליקע.
מיר זײַנען געזעסן און געטרונקען, און כ'ווייס ניט וואָס איז געשען דערנאָכדעם. כ'ווייס נאָר (פֿון מײַן אויפֿגעהיטענע צײַטפּלענער) אַז כ'בין דעמאָלט געפֿאָרן אין דער שיינער און מער ייִדישלעכער קאַטאַלוניאַ. דאָרט איז די גראָז עמעראַלד-גרין, די שלעסער צעפֿאַלענע און מיטלעלטערלעכע, און דער גײַסט פֿון רמבן אַ שטענדיק שװעבנדיקע איבערן אַלטן ייִדישן קוואַרטאַל. נאָר קיין מיידלעך האָב איך ניט געזען און קיין ביר האָב איך ניט געטרונקען. אין וועלכער שטאָט האָב איך ריכטיק געכאַפּט דעם עיקר?
איך האָב פֿאַבראַכט אַ יאָר אין אויסלאַנד כּדי אויסצופֿאָרשן די גורלות און צוקונפֿט פֿון מינאָריטעט־שפּראַכן אין אייראָפּע (ספּעציפֿיש שפּאַניע) אין פֿאַרגלײַך מיט ייִדיש אין דער הײַנטיקער מזרח־אייראָפּע. איך בין געפֿאָרן אין צפֿון־שפּאַניע,אין די לענדער וואָס האָבן הנאָה פֿון אַ געוויסער מאָס קולטורעלער אויטאָנאָמיע כּדי צו פּרוּוון פֿאַרשפּרייטן און באַשיצן זייער שפּראַך. ס'איז געקומען צו גיין די חגא ניטל און איך בין פֿאַרפֿאָרן אין בילבאַו, די קרוינשטאָט פֿון האַלב־אומאָפּהענגיקן פּראָוינץ עוסקאַדי (דאָס באַסקיש לאַנד) מיט אַ שם פֿאַר אַ טעראָריסטישע נורע. פֿאַר חבֿרים האָב איך זיך אויסגעגעבן אַז אַן אמתע אַוואַנטורעניק, וואָס לאָזט זיך ניט שפּײַען אין קאַשע, נאָר דעם אמת זאָגנדיק האָב איך לעפּיש געמאָסטן די גאַסן פֿון דער בילבאַוער באַרן-געגנט, אַרײַנגעקוקט דורך די האַלב־אָפֿענע טירן פֿון וואַנען עס האָט אַ שלאָג געטאָן מיט פֿריילעכער חגא־מוזיק און ווײַן, און געבענקט נאָך אַ פֿרײַנדלעכן פּנים.
דאָס פּנים האָט מיך געפֿונען און ניט פֿאַרקערט. אַ בלאָנדע, מיט צעשויבערטע האָר און שמאַלצעװאַטע וואָנצעס, האָר גלאַנציקע מיט סאַלאָן־פּראָדוקט. הייסן הייסט ער לעאָן און ער שטאַמט פֿון בעלגיע. ער האָט פֿײַנט דעם טאַראַראַם פֿון ניטל און וויל אַ חבֿר זיך אַוועקזעצן ערגעץ זאַלבעצווייט און פֿאַרטרינקען די פֿאַרבענקטקייט אַהיים מיט ביר. אָ, און צי קען איך עפּעס שיינע אַמעריקאַנער מיידלעך וואָס דערלאַנגען מער ווי זיי פֿאָדערן? איך זאָל קיין פֿאַראיבל ניט האָבן. ער איז אַן אמתער אַנטי-סעקסיסט נאָר איך ווייס אַליין ווי איינזאַם מע קען ווערן.
אַליין האָב איך געוווּסט, אָדער בעסער געזאָגט געשפּירט. אַן אַוואַנטוריסט בין איך אין קיין פֿעלד ניט געווען, פֿון מיידלעך על-אַחת-כּמה-וכּמה. טאַקע אַן אַנדער בלאָנדער זגאַל האָט זיך געהאַט פֿריִער צוגעכאַפּט צו מיר, דאָס מאָל אַ בלאָנדינקע, פֿון דער שווייץ. אין אונדזער פּאַנסיאָן (באמת אַ הקדש מיט האַלב אויפֿגעשרויפֿענע טירן, אָפּגעריבענע וואַנטפּאַפּיר און אַ בעל-הבית וואָס האָט אַ פּנים פֿון אַן איבערגעגעבענער פּליאַזשניק, כּולו רונצל און זשמורע) האָט זי אין אַ צעמישנדיקן אָוונט געוויזן די אָפֿענע טיר פֿון איר שלאָפֿצימער."דאָס," האָט זי איבעריק אַ זאָג געטאָן, "איז מײַן צימער."
דאָס איז געווען ניט דער ערשטער פֿאַל ווען דער פֿאַקט אַליין איז ניט געווען דער ציל פֿונעם זאָג.
אַוועקגעפֿאָרן דאָס מיידל (זי האָט זיך אַרײַנגעגאָסן צו מיר אין די אָרעמס אין איין פֿרימאָרגן, אומגעריכטערהייט, בשעת איך פּוץ די ציין און קוק זיך אָן אין דעם שפּיגל וואָס הענגט קרומלעך אויף דער צעריבענער וואַנט) האָב איך איין מאָל אין אַ זוניקן זונטיק באקומען אַ טעלעפֿאָן-קלונג פֿון אַ מיידלשן קול. טאַקע יענע מיידל וואָס האָט דאַכט זיך געוואָלט ווײַזן אַז קיין נאַר איז זי ניט און זי פֿאַרשטייט וווּ איר שלאָפֿצימער איז. איך האָב אַוודאי פֿאַרשטאַנען אַז ניט יעדן טאָג באַקומט מען אַ פֿרײַנדלעכן קלונג פֿון אַ מיידל מיט וועמען מע האָט צופֿעליק געהאַט געטיילט אַ פֿערטראַנגיקן פּאַנסיאָן, נאָר כ'בין דעמאָלט געווען צו נאַיִוו צו זײַן אַ מבֿין אויף די מעגלעכקייטן וואָס דאָס קען צושטעלן. שפּעטער, מיט דער גערעכטקייט וואָס גייט מיר אַזוי אויף די נערוון ביזן הײַנטיקן טאָג, האָט די מאַמע אַ זאָג געטאָן: "זי איז אינטערעסירט אין דיר." ("אין מיר?" האָב איך אויסגערופֿן, אַ צענערלינג וואָס ווייסט אַז די ערד איז רונד און אַז עלטערן פֿאַרשטייען גאָרניט."וואָס רעדסטו?")
פּונקט ווי כ'האָב ניט אָפּגעשאַצט די אַלע שיכטן פֿון יענעם שמועס, דעם פּשט/דרש/רמזים, האָב איך אויך ניט פֿאַרשטאַנען וואָס עס מיינט דער איצטיקער שמועס מיט מײַן נײַעם בעלגישן באַקאַנטן. מיר זײַנען געזעסן בײַ איין מעטאַלענעם טיש און געטרונקען די גאָרניט־שלעכטע באַסקישע ביר. מיר האָבן געשמועסט וועגן אונדזערע היימלענדער און וועגן דעם, ווי נישטיק און ניט שייך אונדז איז די חגא וואָס די היגע פּראַווען מיט התלהבֿות. נאָר איך האָב געוואָלט זײַן מיט עמעצן (כ'האָב שוין פֿאַרבראַכט גענוג צײַט ערבֿ חגא לעבן די געשעפֿטן וווּ מאָדיש-באַקליידטע מיידלעך האָבן געקויפֿט טוראָנעס - פֿרוכטקוכנס - פֿאַר זייערע משפּחות, און געוואָלט נעמען סײַ דעם קוכן סײַ דאָס מיידל אין דער האַנט אַרײַן).
איך האָב ניט געוווּסט וואָס דער בעלגיער וויל. ער איז געווען (און בלײַבט עד־היום אין זכּרון) אַזאַ מין פֿיגור, וואָס נאָר זײַן גשמיות האָט מיר איבערגעלאָזט אַ שפּור אין מוח, ווי אַ פֿרוי וואָס מאַנצבילן אָביעקטיפֿיצירן. ער איז געווען אַ בלאָנדער, אַ מיטלוווּקסיקער, אַ פֿרײַנדלעכער, אַ בירטרינקער, און . . .
פּלוצעם גיב איך אַ בליק אַרײַן צו זיך אין זכּרון, און כ'בין צעטומלט צו געפֿינען אַז דאָס אַלץ, מײַן גאַנצע בילבאָער און באַסקער איבערלעבעניש, איז אויסגערונען ווי אַ זאַמדשלאָס פֿון ברעג ים. געבליבן איז ניט גאָרניט, נאָר די קאָנטורן פֿון וואָס ס'איז דאָרט ערשט געווען. מײַן זכּרון איז פֿול מיט אַזעלכע קאָנטורן, און כ'ווייס ניט ווי זיי אָנצופֿילן שפּעטער מיט ממשותדיקע, פֿיזישע מאַטעריאַלן, צו פֿאַראייביקן דאָס דערווײַליקע.
מיר זײַנען געזעסן און געטרונקען, און כ'ווייס ניט וואָס איז געשען דערנאָכדעם. כ'ווייס נאָר (פֿון מײַן אויפֿגעהיטענע צײַטפּלענער) אַז כ'בין דעמאָלט געפֿאָרן אין דער שיינער און מער ייִדישלעכער קאַטאַלוניאַ. דאָרט איז די גראָז עמעראַלד-גרין, די שלעסער צעפֿאַלענע און מיטלעלטערלעכע, און דער גײַסט פֿון רמבן אַ שטענדיק שװעבנדיקע איבערן אַלטן ייִדישן קוואַרטאַל. נאָר קיין מיידלעך האָב איך ניט געזען און קיין ביר האָב איך ניט געטרונקען. אין וועלכער שטאָט האָב איך ריכטיק געכאַפּט דעם עיקר?
אין תגובות:
הוסף רשומת תגובה