ווען יעקבֿ האָט וואַנדאַן געגעבן צו פֿאַרשטיין אַז ס'קאָן ניט זײַן קיין פֿרײַער אָפּקלײַב אָן שלעכטס און אַז ס'קאָן ניט געבן קיין גנאָד וווּ ס'איז ניטאָ קיין אומרעכט, איז זיך אים, יעקבֿן, פֿאָרגעקומען אַז דאָס איז דער באַשייד, אָבער די דאָזיקע תּשובֿה האָט זיך אים איצט אויסגעוויזן צו־גלאַטיק און ווי אַ שטיק לעסטערונג. קאָן ניט דער באַשעפֿער אַנטפּלעקן זײַנע מידות אָן הײַדאַמאַקעס? מוזן דערפֿאַר עופֿעלעך באַגראַבן ווערן לעבעדיקערהייט?אָדער ווי אַ הײַנטיקער פֿילאָסאָף וואָלט אפֿשר געזאָגט: לאָמיר צוגעבן אַז פֿרײַער אָפּקלײַב מוז קאָ-עקזיסטירן מיט שלעכטס, נאָר פֿאַר וואָס דווקא מיט אַזוי פֿיל שלעכטס? וואָלט גאָט ניט געקענט צוטראַכטן אַ וועלט וואָס פֿאַרמאָגט סײַ פֿרײַען אָפּקלײַב, סײַ *ווייניקער* שלעכטס ווי דאָס וואָס מיר האָבן איצט?
יצחק באַשעוויס, דער קנעכט (ציקאָ: נ"י, 1967), ז 100
אַזוי ווי דער חורבן האָט כּמעט געענדיקט די עקזיסטענץ פֿון ייִדישן פֿאָלק, קען מען האַלטן טעאָלאָגיש אַז דאָס שטימט מיט אַ געשעעניש פֿון אַזאַ כּמות בײַם אייבערשטן, ד"ה עפּעס וואָס האָט כּמעט געענדיקט די געטלעכע עקזיסטענץ. למשל - איך וויל קיינעם דאָ ניט באַליידיקן - אַ פּרוּוו פֿון אייבערשטן זיך אַליין חרובֿ צו מאַכן.
פֿאַר וואָס וואָלט אַזאַ זאַך געשען? קען אַזאַ זאַך געשען? קען גאָט ענדיקן זײַן אייגענע עקזיסטענץ? איז עס קאַפּאַבל דערויף? אונדז איז ניט קלאָר. קען אויך זײַן אַז ס'איז ניט קלאָר גאָט אַליין. מע טאָר ניט סתּם דעפֿינירן גאָט ווי אַ כּל-יודע. עס קען געמאָלט זײַן, אַז געוויסע פֿאַקטן וועגן די גרענעצן פֿון די אייגענע כּוחות בײַ דעם ניוואָ זײַנען בײַ גאָט אומבאַקאַנט. דאָס (ניט) קענען ענדיקן די אייגענע עקזיסטענץ איז אפֿשר די לעצטע זאַך וואָס גאָט ווייסט ניט וועגן זיך אַליין. עס קען זײַן אָבער עפּעס וואָס עס מוז וויסן, אָדער פּרוּוון, כּדי אַדורכצופֿירן אַן אַנדער אויפֿגאַבע.
כאָטש די טעאָריע איז גענוג רחבֿותדיק צו דערקלערן דעם חורבן, איז זי ניט קיין גענוגנדיקע. אויב גאָטס פּרוּוו זיך חרובֿ צו מאַכן איז אַן עקספּערימענט, מתּוך אַן אינטעלעקטועלער נײַגעריקייט וועגן די אייגענע גרענעצן, איז אַזאַ געשעעניש ניט קיין ריכטיקע צו פּאַראַלעליזירן דעם חורבן, וואָס איז געפֿאַלן אויפֿן ייֵדישן פֿאָלק אָן דעם פֿאָלקס ווילן. ...
ס’איז אונדזער אַחריות הײַנט צו בויען, צו באַנײַען און צו באַקרעפֿטיקן פּרצעס אויסרוף און שבֿועה פֿון 1908, דורך אונדזערס אַן אייגענער שבֿועה און אויסרוף פֿון 2008, דהײַנו:
מיר זענען קינדער פֿונעם זעלבן ייִדישן פֿאָלק און מיר זענען געקומען צוריק קיין טשערנאָוויץ, וווּ אייניקע פֿון אונדזערע חשובֿסטע פֿאָרגייערס זענען אין 1908 אויפֿגעשטאַנען צו פֿאַרטיידיקן און צו דערהייבן ייִדיש. מיר זאָגן זיך אָפּ מפֿקיר צו זײַן אַ לשון וואָס איז מיט אונדז מיטגעגאַנגען, אונדז געטרייסט, מיטגעליטן מיט אונדז אונדזערע אָפֿטע ליידן, אונדז דערפֿרייט בעת אונדזערע זעלטענע פֿריידן, אונדז מחנך געווען און אונדז דערהויבן אין משך פֿון הונדערטער יאָרן.
מיר באַשטעטיקן אָט די גוואַלדיקע דערגרייכן פֿון ייִדיש, אָן קיין שום שמץ פֿון נעגאַציע לגבי עבֿרית, לאַדינאָ, ציוניזם, וועלטלעכקייט, ייִדישקייט אָדער וואָסער עס איז ניט אַנדער אינטימען, שעפֿערישן און אויטענטישן ייִדישן יש און איבערצײַגונג. מיר זענען אויך ניט דווקא אַלע קיין ייִדישיסטן, פֿונעם מין וואָס זענען רק און בלויז איבערגעגעבן צו ייִדיש און נאָר צו ייִדיש. פֿאַרקערט, מיר זענען פֿון די פֿאַרשיידענע ייִדישע איבערצײַגונגען, "וואָס מיר זײַנען, זײַנען מיר, אָבער ייִדיש רעדן מיר" — און ייִדיש איז אונדזערס אַ בשותּפֿותדיק־אייגנס און אַ חשובֿער טייל פֿון אונדזער פֿאַראַנקערטקייט אין אַ חלק פֿון אונדזער אידענטיטעט, אין אונדזער עבֿר, און אין אַ חלק פֿון אונדזער עתיד, צו וועלכן מיר טראָגן אַן אַחריות און צו וועלכן מיר זענען זיך מתחייבֿ. פֿאַרוואָס?
כּדי צו פֿאַרזיכערן אַ בכּבֿודיק אָרט פֿאַר ייִדיש אינעם לעבן פֿון אונדזערע קינדער און אינעם לעבן פֿון אונדזער פֿאָלק. זאָלן אַלע וואָס וועלן זיכער קומען נאָך אונדז אַהער, קיין טשערנאָוויץ, צום 120סטן יובֿל פֿון דער קאָנפֿערענץ וואָס וועט פֿאָרקומען אין 2028, דאָס הייסט, בלויז אין אַ קנאַפּן דור אַרום, אונדז ניט נאָר דערמאָנען צום גוטן, נאָר אונדז מישפּטן בקוו־זכות, אַז מיר האָבן געטאָן אונדזער חובֿ בײַ אָט דער זעלטן־היסטאָרישער געלעגנהייט, דהײַנו, מיר האָבן זיך געקלאַמערט אינעם פֿאַרהייליקטן ייִדישן דרך פֿון קעמפֿן קעגן עצבֿות און ייִאוש, דרוך באַנײַען אונדזער צוזאָג, כּסדר צו שטאַרקן ייִדיש, פּונקט אַזוי ווי מיר טוען עס מיט אַלץ וואָס איז אונדז ליב און טײַער. מיר לעבן מיט דער פֿעסטער איבערצײַגונג, אַז אונדזערע יורשים וועלן אויך פּונקט אויף
אָט דעם דרך מיט אונדז מיטגיין.
מיר זענען אין גאַנצן מסכּים מיטן גרויסן דערציילער יצחק באַשעוויס־זינגער, אַז "די וועלט האָט נאָך פֿון ייִדיש ווײַט־ווײַט ניט געהערט דאָס לעצטע וואָרט!" עס קען גאָר קיין מאָל אַזא "לעצט וואָרט" ניט געהערט ווערן, כּל־זמן די ייִדישע גרויסקייט און עקשנות וועלן איבערלאָזן בלוטע צייכנס אויפֿן ווײַטערדיקן גאַנג פֿון אונדזער לעבן און פֿון אונדזער באַליבט לשון.
דאָס אייביקע פֿאָלק האָט דורך ייִדיש צובאַקומען אַ פֿריש הייליק לשון! און אָט דאָס איז אונדזער שבֿועה פֿון טשערנאָוויץ, 2008!
מיר שווערן! מיר שווערן! מיר שווערן! ניט צו פֿאַרלאָזן, נאָר אייביק, צו שטאַרקן, שטיצן און דערהייבן אונדזער באַליבט ייִדיש!
דאָס איז ניט נאָר אַ פֿרומער וווּנטש, נאָר אַ שבֿועה:
אַזאַ יאָר אויף מיר! אַזאַ יאָר אויף אײַך! אַזאַ יאָר אויף אונדז אַלעמען!
פֿון מײַן ניט געטיילטער ליבע פֿיל איך זיך קיין האָר ניט אומגליקלעך. פֿאַרקערט. מיר איז קיינמאָל ניט אַזוי גוט געווען. און איך גיב זיך ניט קיין מינדסטע מי עס אויסצובאַהאַלטן. הגם פֿון קינדווײַז אָן בין איך געוווינט קיין פֿרייד ניט אַרויסצוּווײַזן. פֿון מײַן מאַמען האָב איך עס איבערגענומען אַזאַ מידה. מײַן מאַמע האָט אַלע יאָרן געבונטעוועט קעגן איר פֿינצטערער דאָליע. איר באַליבט ווערטל איז געווען, "אַ הונט זאָל אַ לעק טאָן מײַן האַרץ, וואָלט ער זיך אָפּגעסמט". אויף אַ מיאוס מיידל פֿלעגט זי זאָגן: "זי איז שיין, ווי מײַן מזל איז שיין". און אַ דיקן העפֿט האָט מײַן מאַמע זיך אײַנגעשאַפֿן, אַ העפֿט מיט שוואַרצע טאָוולען, וווּ זי פֿלעג פֿאַרשרײַבן אַלע טרויעריקע פּאַסירונגען פֿון איר לעבן.פֿון רבֿקה רובין, עס שפּינט זיך אַ פֿאָדעם: דערציילונגען (סאָוועטסקי פּיסאַטעל, 1975), ז 33.
יענער אייב-קאַהאַניזם [...] האָט סיסטעמאַטיש אײַנגעוואָרצלט געשמאַקלאָזיקייט, געמאַכט אַ קולט פֿון רעפּאָרטאַזש, געשטעלט פֿאַר אַ מוסטער דעם דרעקיקסטן רעאַליזם, צוגערויבט בײַם אַמעריקאַנישן ייִד זײַן לשון פֿון דער אַלטער היים און דורכגעפֿאָרסירט אַ באַרבאַרישן קוידערוועלש, אַן אמתן זשאַרגאָן, מוקצה מחמת פּאַסקודסטווע, הפֿקרדיק און פֿינצטער ווי די איבערגעדרייטע נשמה פֿון אַ ייִדישן יענקי.-אַהרן צייטלין, אין אַ בריוו צו יוסף אָפּאַטאָשו דאַטירט נאָוועמבער 12, 1930
ס'איז מאָדנע צו פֿילן אַ חובֿ צו אַ גרופּע וואָס מ'איז ניט מסכּים מיט איר וועגן די יסודות פֿון איר השקפֿה. אַזוי אָבער איז דער פֿאַל מיט סאַטמערער חסידים און זייער ביקור-חולים צימער אין דעם שפּיטאָל, וווּ איך אַרבעט. ניט דער עיקר צוליב דעם, וואָס די פֿרויען וואָס פֿירן אָן דערמיט, שטעלן צו, אומזיסט און פֿאַר צדקה-צוועקן, הייסע שבת- און וואָכעדיקע מאָלצײַטן פֿאַר פּאַציענטן און דאָקטוירים, נאָר אויך דערפֿאַר, וואָס אין דעם צימער (וווּ איך האָב שוין פֿאַרבראַכט אַ היפּש ביסל צײַט בשעת מײַנע טרענירונג-יאָרן ווי אַ רעזידענט-דאָקטער) טרעפֿן זיך פֿאַרשיידענע שיכטן פֿון דער פֿרומער ייִדישער קהילה וואָס באַגעגענען זיך זעלטן.
דער אמתאָז מע לייענט איבער דעם גאַנצן מאמר, אַ צען-פֿופֿצן זײַטן (פֿאַרשפּאָר זיך די טירחה, כ'האָב עס שוין געטאָן) איז די הויפּט-טענה קלאָר: דער עמערדזשענסי-רום איז בײַ מײַמאָנידעס געפּאַקט, ממש אָנגעפּראָפּט מיט חולים, און מע דאַרף וואַרטן ביז אַחרית-הימים מע זאָל געזען ווערן.
איבער מיימאנידעס
מעדיקעל
צענטער
עסקנים און צענדליקער געוועזענע פאציענטן באקלאגן זיך צו צייטשריפט איבער די נעגאטיווע באהאנדלונגען אין דעם בארא-פארקער שפיטאל - טייל עסקנים זאגן אז אנדערע שפיטעלער זיינען גארנישט בעסער - וואס קענען מיר טון צו פארבעסערן די סיטואציע?
איז אזוי די 2 ווערטערביכער אנליין זענען פון וויינרייך און פון הארקאווי.א גוטן מועד (האט דען דיין אידישיסטישער אויסגעשפילטער ווערטערבוך א טייטש אויף דעם אידישן וואונטש?)
הארקאווי'ס איז צו אלט דערפאר האט דאס נישט די 'נייע' מעדעצינישע טערמינען פון וואס דו שרייבסט.
די וויינרייך איז דאך אן אידישיסטישער באצווינגער וואס די חסידים זענען ביי אים נישט געווען עקזעסטירענד. - און איר אנליין פארעם איז אויך זייער ארים.
צום לעצט דארף איך נישט קיין ווערטערבוך ווייל מיר באנוצען אויף כמעט אלע מעדעצינישע טערמינען דאס ענגלישע ווערטער דערפאר.
די ווערטער וואס דו שרייבסט איז אייגן'ס-געמאכטע און קיינער פון די היינטיגע אידיש רעדענדיגע וואס זיי זענען אלע חסידים נוצן דאס נישט.
צוליב דעם וואָס אייער אַרטיקל איז געווען אַזוי אויסערגעוויינלעך איידל, וועל איך אייך פּרואוון ענטפערן פּונקט אַזוי אויפריכטיק. יאָ, איך בין אַ קריסט, און דערצו אַן עפּיסקאָפּאַלישער גלח. ניט נאָר פאַרלייקן איך עס ניט, איך האָב אַפילו פאַרעפנטלעכט אַ בוך (איר דערמאָנט עס אין אייער אַרטיקל: “קאָנפעשאָנס אָוו אַ דזשואיש פּריסט”) וואָס איז ניט נאָר אַן אויטאָביאָגראַפיע נאָר א פּרואוו צו דערקלערן מיין לעבן און מיין אמונה פאַר אַ פאַראינטערעסירטן לייענער. אָבער קיין מיסיאָנער בין איך בפירוש ניט. מיין וועג איז אַ שווערער, פּונקט ווי אַיעדער אידנס וועג איז אַ שווערער; אָבער לפי דעתי בין איך אַ דינער פונעם זעלביקן איינציקן אמתן באשעפער וואָס איר, און איך גלויב באמונה שלמה אז הקב”ה שעפּט פּונקט אַזויפיל נחת פון אונדז ביידן.
דער איצטיקער צושטאַנד אין מיטעלן מיזרח קאָן ווערן פֿאַרגליכן, להבֿדיל, צו די נישט זעלטענע פֿאַלן פֿון אָנווענדן כּוח קעגן דאָקטוירים און קראַנקנשוועסטער אין די שפּיטעלער: עס טרעפֿט אַלץ אָפֿטער, אַז גאַנצע כאַמולעס, קרובֿים פֿון אַ קראַנקן, נישט זײַענדיק צופֿרידן פֿון זײַן באַקומענער באַהאַנדלונג, רײַסן זיך אַרײַן מיט כּוח אין שפּיטאָל און לאָזן אויס זייער צאָרן אויף דעם מעדיצינישן פּערסאָנאַל.אינטערעסאַנט איז, וואָס כ'האָב קיין מאָל ניט געלייענט וועגן אַזעלכע "ניט זעלטענע" אַרײַנברעכונגען אין אַמעריקאַנער שפּיטעלער. אין אַנדערע לענדער (בדרך-כּלל דריטוועלטיקע) - יאָ. און מע קען אָננעמען פֿון לודענס פֿאַררופֿן זיך אויף דעם, אָז אַזוינע געשעענישן זײַנען טאַקע פֿאַרלאָפֿן אין ישׂראל.
וְאַתָּה קַח-לְךָ, בְּשָׂמִים רֹאשׁ, מָר-דְּרוֹר חֲמֵשׁ מֵאוֹת, וְקִנְּמָן-בֶּשֶׂם מַחֲצִיתוֹ חֲמִשִּׁים וּמָאתָיִם; וּקְנֵה-בֹשֶׂם, חֲמִשִּׁים וּמָאתָיִם.וואָס איז "מָר דרור"?
--איך האָב דורכגעלייענט די גאַנצע יידישע ליטעראטור. איך קען אַלעמען און אַלץ. אָבער וואָס פֿאַרמאָגן זיי אַחוץ לשון? פּרצ'ס חסידישע מעשות זיינען אַנעקדאָטן מיט אַ מאָקראַל. עס איז פון דרויסן אריינגעקוקט דורכן שליסל-לאָך און געטאַנצט קדוש. איך וויל קומען פון אינעווייניק. איך וויל באַנייען דעם גאַנצן יידישן געדאַנק. קודם, דאַרפט איר פאַרשטיין, מוזן מיר אָפּשאַפן די גוי'עשע פאַרמעגן. אונזשערס אַ שאַפונג מוז כולל זיין אַלץ: פּאָעזיע, פּראָזע, פילאָזאָפיע, דראַמע, פּסיכאָלאָגיע, אַסטראָנאָמיע, עפּיגראַם - אַלץ. וואָס דאַרפן מיר די קליינע שאַכטעלעך? מיר דאַרפן ווערן אַ שעפערישע ענציקלאָפּעדיע. איר הערט? אַן ענציקלאָפּעדיע. אָבער אַ שעפערישע. איר כאַפּט דעם גוואַדלאָוונעם רעיון? איר האָט אַ מאָל געלייענט דעם בראַצלאַווערס אַ מעשה'לע? אָט איז מיין העלד פון חסידות. איך בין פארליבט אין אים, איך טראַכט וועגן אים גאַנצע טעג. ער איז געווען אַ מחדש און ער האָט ליב געהאַט יידיש. איר ווייסט וואָס איז אַזוינס יידיש? איר האָט כאָטש אַ באַגריף, וואָס פאַר אַ וואונדערלעך לשון דאָס איז?יעקבֿ גלאַטשטיין, ווען יאַש איז געקומען, 1940 (אויסלייג אין אָריגינאַל). עס רעדט אַ (פֿיקטיווער) זעכצן-יאָריקער חסידישער בחור וואָס דער נאַראַטאָר טרעפֿט אין פּוילן.
