אַריבערגעפּעקלט

חשובֿע פּאַסאַזשירן!

דער בלאָג האָט זיך שױן משנה מקום געװען. איר קענט אים לײענען אױפֿן נײַעם אַדרעס

http://zackarysholemberger.com/?lang=yi

און דעם פֿיד קענט איר אַראָפּלאָדן און פֿאָלגן אױף דעם אַדרעס

http://feeds.feedburner.com/zackarysholemberger/yiddish

טאָמער האָט איר פּראָבלעמען, זײַט אַזױ גוט און שיקט מיר אַ בליצבריװל אויף

zackarysholemberger at gmail dot com

אַ דאַנק!

אָפּרופֿן אױפֿן הײַנטיקן פֿאָרװערטס אױף אײן פֿוס

אין פֿאָרװערטס פֿון 20סטן מײַ גײען עטלעכע אינטערעסאַנטע שטיקלעך, איז אפֿשר כּדאַי זיך אָפּצושטעלן אױף זײ. 

* * *

בײלע שעכטער-גאָטעסמאַן - אַ מחיה צו זען איר שם-המפֿורש אױף די שפּאַלטן פֿון צײַטונג - איז מעיין אין דער גראַפֿיק פֿון עטלעכע ייִדישע שרײַבערס. וועגן זיך, און דער מאָטיוו פֿון וועג, איז איר אױספֿיר אַזאַ: 

אַ פֿערטן פּאָעט וואָס איך נעם אַרײַן אין קאָן, בין איך אַליין. נישט־וויסנדיק, האָב איך אַ נטיה סײַ אין מײַנע צייכענונגען, סײַ אין מײַנע לידער אויסצודריקן "דעם וועג." דער וועג — וווּהין פֿירט ער? פֿון וואַנען קומט ער, און וואָס מיינט ער? כאָטש ס’איז מײַן סימבאָל, איז מיר שווער אויסצוטײַטשן דעם מיין פֿון אים. מײַנע ביכער און קאָמפּאַקטלעך טראָגן אַזוינע טיטלען ווי "סטעטשקעס צווישן מויערן", "פּערפּל שלענגלט זיך דער וועג", "אויף די גאַסן פֿון דער שטאָט", אָבער איך בין נישט קיין וואַנדערער און האָב נישט קיין "וואַנדערלוסט". איך זיץ אין שטוב בײַ מײַן פֿענצטער און קוק אַרויס ווי סע פֿליט דורך די וועלט. איך מאָל בילדער, שרײַב לידער — אָבער איך אַליין קען נישט פֿאַרענטפֿערן דעם טײַטש פֿון מײַן סימבאָל.

דאַכט זיך מיר אָבער אַז אַזאַ נישט-ענטפֿער איז אַ רעטאָרישער. קלאָר, אַז בײלעס פּאָעטישער צוגאַנג איז אַלע מאָל אין גאַנג. בײַ איר גײט די רײד אַלע מאָל װעגן װאַנדערונג, װאָגלענישן, און אָפּרײַסעניש, סײַ װילנדיק סײַ בלית-ברירה. צי דאָס נעמט זיך פֿון איר פּערזענלעכער/משפּחה-געשיכטע װײס איך נישט, נאָר די דערקלערונג פֿון איר גראַפֿיק איז דערפֿאַר אַ פּשוטע. 

* * *

נישט אָן-לײַן קען מען זען דאָס אַרטיקל װעגן צעװאַקסן-זיך פֿון ניו-אָרלינסער ייִדישער קהילה, נאָר אַן אָפּפֿרעג מצד אַ באַרימטן טעלעװיזיע-דראַמאַטוג/סצענאַר האָט זיך שױן לאַנג צעפּױקט. װאָס איז אײַער מײנונג? װען די דלות פֿײַפֿט בײַ אַזױ פֿיל אָרעמעלײַט ניו-אָרלינסער אין שטוב -- מערסטנס אַפֿריקאַנער-אַמעריקאַנער - איז רעכט צו סובסידירן דאָס באַזעצן זיך פֿון (ס'רובֿ) נישט-אַזױ-אָרעמע ייִדן? 

* * *

צום לעצנס אַ זאָג יצחק לודענס:

דער פּרעמיער נתניהו האָט הײַנטיקע וואָך דעקלאַרירט, אַז די אַראַבישע אײַנוווינער אין מדינת־ישׂראל זענען גלײַכבאַרעכטיקטע בירגער אין דער דעמאָקראַטישער מדינה און זיי געניסן פֿון אַלע בירגערלעכע רעכט, מער ווי אין דער גאַנצער אַראַבישער וועלט. ניחא, האָט ער געזאָגט. אין דער ווירקלעכקייט גיט אויס די מדינה אויף עלעמענטאַרער בילדונג פֿאַר אַן אַראַבישן שילער, למשל, נאָר אַ פֿערטל פֿון דעם, וואָס זי גיט אויס פֿאַר אַ ייִדישן שילער. און די אַרבעטלאָזיקייט, וואָס באַטרעפֿט הײַנט אין דורכשניט 6.6%, דערגרייכט אין די אַראַבישע ייִשובֿים ביז 50% און מער. אָבער די זיך מערנדיקע ליבערמאַנישע באַשרענקונגען און די געזעצגעבערישע רעפּרעסיעס האָבן אונטער דער קאָאַליציע פֿון דעם קוואַרטעט — נתניהו-ליבערמאַן-ישי-באַראַק — פֿאַרוואַנדלט די לאָיאַלע אַראַבישע מינדערהייט אין אַן אַקטיוון קעמפֿערישן פֿאַקטאָר פֿון 20 פּראָצענט, וואָס סאָלידאַריזירט זיך פֿולשטענדיק מיט די פּאָסטולאַטן פֿון די פּאַלעסטינער אויף די שטחים און פֿאָדערן אַ סוף צו מאַכן צו דער אָקופּאַציע.

פּשטות און גוטע ציגל

דאָס ייִדישע לעבן איז קאָמפּליצירט. אָבער ניט נאָר דאָ. עס איז קאָמפּליצירט אין ארץ־ישׂראל אויך. ווען איך וואָלט געמיינט, אַז איר קענט אין ארץ־ישׂראל געפֿינען פּשטות און מיגלעכקייט צו שרײַבן, וואָלט איך אײַך געעצהט צו באַזעצן זיך דאָרטן. אָבער איך גלייב ניט דערין. אויב מע האָט כּוח און אַמביציע צו בויען, קאָן מען בײַ ייִדן אין אַמעריקע עפּעס דערגרייכן. מען דאַרף נאָר פֿאַרשטיין, אַז פֿון די האַלב־אײַנגעפֿונדעוועטע און האַלב־פֿאַרטיקע הײַזער איז אָפֿט מאָל דאָס בעסטע אויסצופּלאַנירן נײַע בנינים: גוטע ציגל זײַנען דאָ.

--מאַקס ווײַנרײַך, אין אַ בריוו אַבֿרהם סוצקעווערן דעם 30סטן יאַנואַר 1947, איבערגעדרוקט אין גאָלדענע קייט 96-95

דאס ביכל איז שוין ארויס! זאג כאטש להבדיל: א יידיש און ענגליש ביכל פאעזיע

ווער אַ שלאַנג צי אַ געליבטער 

אײַער ערשט בוך פּאָעזיע האָב איך געבלעטערט און איבערגעבלעטערט, געלייענט און זיך אַרײַנגעלייענט דערין מיט גרויס נײַגער, מיט פֿיל הנאה און מיט בפֿירושדיקן נחת-רוח.  אַזוי זאָגט דובֿ־בער קערלער וועגן שלום בערגערס ערשטן ביכל ייִדיש פּאָעזיע, ערשט אַרויס פֿון פֿאַרלאַג די ייִדישע שטוב, מיט לידער אויף ענגליש און יידיש, פּיקאַנטע אילוסטראַציעס און דיזײַן פֿון דזשערעמי קאַרגאָן, און אַ הסכּמה פֿון קטלא קניא.  מיר וועלן אי"ה אין גיכן אַרויסשיקן פּרטים וועגן אונדזער בוך־יום־טובֿ, טענטאַטיוו אויספּלאַנירט פֿאַרן 17טן יולי אין באַלטימאָר. וועגן ביכל און ווי אַזוי צו קויפֿן זאָג כאָטש להבֿדיל איז דאָס ערשט ביכל פֿון פּאָעט און איבערזעצער שלום בערגער. דער בוקלעט אויף ייִדיש און ענגליש איז ניט אַ צוויי־שפּראַכיקע אויסאַבע חומש־מיט־רשי, נאָר אַ זאַמלונג אומאָפּהענגיקע לידער אויף די צוויי שפּראַכן. אַריבערשפרינגענדיק איבער די יאָרהונדערטער, פֿאַרבינדט די שאַפֿונג די צוויי לשונות אויף מחדשדיקע אופֿנים.

אַרױס אַ ליד מײַנס אין אַ פֿריש-געבאַקענעם זשורנאַל...אונטערן אױפֿזיכט פֿון יאָשקע?!

אַ מעשׂה

אויסזאָגן וועל איך דיר

אַ סאָד.

ערגעץ וואַרטן עפּל

מחוצן שטיקל

פּאַפּיר.

עסטו ניט,

וואַקסן זיי

ווײַטער.

עסטו יאָ,

ווערסטו

זאַטער.

עפּעס וועט דערפֿון

אַרויס.

איז די מעשׂה

גאָרניט

אויס.

אויפגעציטערט

היינט געדאוונט מנחה מיטן מנין אין שפיטאל. זאגט איינער, "געהערט וועגן נייעם ערדציטערניש אין יאפאן?"

זאגט דער רב - "אונטיל דעי לעט דאז בויס אוט".

"דאז בויז" זיינען די נארקא-שליחים וואס זיצן איצט אין א יאפאנישער טורמע. מע האט זיי כשר אריינגעישבנט.

זאגט א צווייטער, "דער ר"ן זאגט אז דער שטראף ווערט אראפגעשיקט דארט וואו ס'ליגט די רישעות."

"צוליב דעם," האב איך א פרעג געטאן, "האבן געדארפט אומקומען טויזנטער יאפאנער?"

ווי ר' דוד ווייס-הלבני האט געזאגט, "כ'קען ניט דאוונען מיט וועמען כ'רעד, און כ'קען ניט רעדן מיט וועמען כ'דאוון."

דער ייִדישער לערער-סעמינאַר

עס װעט אױך הײַיאָר געשען אונטערן חותם יוגנטרופֿס. נאָך פּרטים דאָ.

ניט אַ הײַנטצײַטיקער מדרש

צווישן פֿענצטער, וווּ איך זיץ, און גאַס, וואָס איך באַקוק, באַקומט זיך אַ רעגן וואָס הייבט זיך אָן מיט איין טראָפּ. ווי אַן

אָרקעסטער מיט אַן איינציקן טאָן.

דער טראָפּ האָט זיך געשלאָגן מיט דער דעה אויף מײַן שויב און שטיל אַ פֿרעג געטאָן - נו, חבֿרהמאַן, וואָס ווײַטער?

האָב איך פּונקט אַזוי שטיל, נאָר צוויי מאָל אַנטשלאָסן, אָפּגעפֿרעגט דעם שאַבלאָן וואָס די נאַטור איז עפּעס אַ משל און דער נימשל - די מענטשלעכע עמאָציעס.

כ´האָב זיך אַ קער געטאָן צו אַ חבֿר וואָס זיצט מיט מיר אין דעם צימער.

“נו, ברודערקע”-סתּם אַזוי אַ זאָג געטאָן - “נודנע. עס רעגנט”.

האָט אַ בליץ כּהרף-עין אַ שפּליטער געטאָן דעם שויב און אונדז ביידן צעשמאָלצן די פּנימער אויפֿן אָרט.

איצט פֿאַרדינען מיר טאַשנגעלט ווי זאָמביס. און דער רעגן, דער בעסטער שפּיגל וואָס די וועלט האָט ביז אַהער דערפֿונדען, לאַכט און לאַכט אין די גלעזערנע פֿויסטן פֿון דער ציוויליזאַציעס גלאָזשטיקער.