יום ראשון, אפריל 30, 2006

אויף דער דריטער האַנט מיט די שיאַמענער בודאַס

זונטיק זײַנען מיר געגאַנגען אויף אַ קורצער רײַזע אין שיאַמען, אַ שיינע שטאָט אויף די ברעגן פֿון דעם דורכגאָס צווישן דרום־כינע און טײַוואַן, אַ לאָקאַל פֿון דער עקאָנאָמישער „נײַער“ כינע. צווישן אַנדערע בין איך געווען צום ערשטן מאָל אין אַ בודיסטישן טעמפּל.

קהל איז געווען גוט אויפֿגעלייגט, דורכגייענדיק־זיך צווישן טרעפּ, בודאַס, תּפֿילה־זאַלן, און קליינע קראָמען וואָס פֿאַרקויפֿן בודיסטישע תּשמישי־קודשה: דינע רויטע ליכטלעך וואָס מע צינדט אָן בײַ היפּשע פֿײַערן (מיר האָבן דאָס מיידעלע אָפּגעפֿירט אין אַן אַנדער ריכטונג, מיר זאָלן ניט הערן וועגן איר מורא די גאַנצע רײַזע). מע קויפֿט אויך צעטלעך, אײַנגעראַמט אין זילבער, גאָלד, אָדער רויט, וואָס מע פֿאַרברענט ווי אַ קרבן דער בודאַ.

איין גרויסע פּלאַקאַט אויף אַ וואַנט, פֿאַרשריבן מיט סימנים. נעמען, דאַכט זיך, פֿון בעלי־נדבֿות.

ס´איז אַ פּשוטער זונטיק, און דער טעמפּל איז פֿול ווײַל דער עולם האָט פֿרײַע צײַט פֿון דער אַרבעט עולה צו זײַן אַהער. איז די אַנטמאָספֿער אַ יום־טובֿדיקער, נאָר ניט צוליב אַ קאַלענדאַר־געשעעניש. סתּם צוליב דער ליבשאַפֿט פֿון אַ פֿאָלק צו זייער גאָטעסדינסט.

דער ייִד אין מיר טוט אַ פֿרעג: עבֿודה־זרה צי מינהג אַבֿותיהם?
דער מענטש אין מיר פֿרעגט: וועמען אַרט עס?
דער פּאָעט וואָס כ´פּרוּוו צו זײַן שרײַט „נאָך! נאָך!“ און שטופּט זיך נעענטער צו צו די פֿיל־הענטיקע בודאַס.

נאָר אַז דאָס מיידל קוקט אָן די בודיסטן, און טוט אַ זאָג אַזאַ: זיי דאַווענען! קען איך דאָס ניט אַדורכלאָזן. ניין, זאָג איך, זיי טוען תּפֿילה.

הלוואַי זאָלן מיר דאַווענערס אויך טוען תּפֿילה. און הלוואַי זאָל איך זײַן אַ מבֿין אויף אַזאַ טשיקאַוועס פּשוט־און־פּראָסט צוליב
דער פֿילפֿאַרביקייט, ניט צוליב איר תּפֿילה־מדרגה.

יום רביעי, אפריל 26, 2006

אַ שמועס אין שפּיטאָל -- אונטערגעהערט

מיטאָג מיט די רעזידענט־דאָקטוירים פֿון פֿודזשיאַנער אָנוווּקס [קאַנסער]־שפּיטאָל.

א: יענער אַמעריקאַנער איז אַ וועגעטאַריער.

ב: וואָס הייסט?

א: ער עסט נאָר גרינסן.

ב: נאָר גרינסן? וואָס איז מיט פֿלייש?

א: ער עסט ניט קיין פֿלייש. דאָס איז דאָך דער טײַטש פֿון „וועגעטאַריער“.

ב: וואָס האָט ער צו עסן?

א: זעסט? ער עסט גרינסן מיט רײַז.

[דײַן נאַראַטאָר דערלאַנגט זיך נאָר אַ פּאָרציע געפּרעגלטע קרויט מיט קנאָבל.]
א: און צוויי פאָרציעס גרינסן! אַ וווּנדער!

ב: נאָר גרינסן. גיי ווייס!

א: און מיט עסן־שטעקעלעך אויך.

ב: אַן אַמעריקאַנער, האָסט געזאָגט?

יום שלישי, אפריל 25, 2006

המקום ינחם אתכם

כ´בין דאָך אין כינע און כ´האָב זיך דערוווּסט דורך דעם ניו־יאָרק טײַמס, נאָר כ´האָף אַז מײַנע סאַטמער לייענערס וועלן מער ניט וויסן פֿון קיין צער. אפֿשר קענען די צוויי צדדים אַוועקלייגן די מעסערס פֿאַר כאָטש איין שלושים.

יום שישי, אפריל 21, 2006

אַסותא ליתא

מאַנדאַרין־כינעזיש איז דער כּלל־שפּראַך פֿון כינע, נאָר דער אַרויסרעד בײַט זיך לויטן ראַיאָן. כ´האַלט עס פֿאַר פאָעטיש וואָס אין פֿודזשאָו, וווּ כ´בין איצט, זאָגט מען שׂין וווּ די ביידזשינגער זאָגן שין. מיט איין וואָרט: די ליטוואַקעס פֿון
כינע.

נאָך עפּעס אַ טשיקאַוועס: דאָ זאָגט מען גאָרניט ווען מע גיט אַ נאָס. קיין „צו געזונט“, קיין „זײַ געזונט“ (ווי די רוסישע ייִדן זאָגן), קיין גאָרניט. דאָס שטילשווײַגעניש איז עפּעס אַ מחייה.

יום שלישי, אפריל 11, 2006

באַגאַזש

מײַן פֿרוי זאָל לעבן פֿירט אַליין אַ בלאָג וועגן פֿודזשאָו. אָט וואָס זי שרײַבט:
ווען מיר האָבן זיך פֿאַרפּאַקט אויף אַהערצופֿאָרן האָב איך געהאַט אַ חשד אַז מיר נעמען אזוי פֿיל זאַכן פֿאַר אונדזער זעקס־וואָכיקן וויזיט ווי כינעזער משפּחות פֿאַרניצן אין איין קײַלעכיק יאָר. שוין געקמען צו פֿאָרן בין איך זיכער דערפֿון. דער מאַן וואָס האָט אײַנגעאָרדנט שלומס אַרבעט און אונדז באַגעגנט בײַם אָנקומען איז געווען שאָקירט – כאָטש אויף אַ העפֿלעכן אופֿן – פֿון אונדזערע צוויי גרויסע טשעמאָדאַנעס, איין גרויסן דאָפֿל, און פֿיר גרויסע האַנט־פּעק. אַוודאי האָט דאָס אַלץ אַרײַנגענומען הונדערט ווינדלען, פֿינף פֿונט מצה און דרײַ פֿלאַש ווײַן.
מיר וווינען אין אַ דירה מיט צוויי שלאָפֿצימערן אויפֿן 17טן שטאָק פֿון אַ מאָדערנעם וואָלקן־קראַצער אין צענטראַל־פֿודזשאָו. ווען ניט דער גרוילעכער נעפּל וואָס הענגט איבער אַלץ וואָלט דער אויסקוק געווען אַ פּרעכטיקער. על־פּי כינעזישע סטאַנדאַרטן איז דער בנין אַ לוקסוסדיקער. ס´רובֿ כינעזער וווינען אין מיאוס־ומאָוסדיקע זעקס־שטאָקיקע צעמענטשע געבײַדעס אָן ליפֿטן. מיר וווינען אין אַ 800-900 קוואַדראַט־פֿוס, נישקשה לויט ניו־יאָרקער מדרגות פֿאַר אַ משפּחה פֿון דרײַ־פֿיר אירע. כ´האָב אַ חשד אַז אַזאַ אָרט קלעקט אויף אַ כינעזישער משפּחה פֿון זעקס מענטשן: זיידע־באָבע, טאַטע־מאַמע און צוויי קינדער . . . מיר האָבן הייסע וואַסער אַ גאַנץ מעת־לעת (ממש אַ גדולה אין די ערטער), אַ קליינעם פֿרידזשידער, און אַ וואַשמאַשין. פֿאַראַן צוויי באַלקאָנען, איינער סתּם און איינער פֿאַר וועש. ניטאָ קיין טריקן־מאַשין, דאַרף מען דאָרט אַוועקהענגען די קליידער. . . . דער וואַשמאַשין האַלט אַ דרײַ טעג וועש און דער פֿרידזשידער אויך אַזוי פֿיל עסן. דאַרף מען וואַשן וועש און אײַנקויפֿן יעדע דרײַ טעג צום מערסטנס.
גענומען אין באַטראַכט דאָס באַגרענעצט אָרט האָבן מיר יאָ מיטגענומען צו פֿיל זאַכן. מיר אַמעריקאַנער פֿאַרמאָגן צו פֿיל. מיר עסן און ניצן צו פֿיל. אין דער דירה איז פֿאַראַן איין מיסטקערבל. איינס. אין דער קיך. מסתּמא פֿאַר עסנוואַרג. מן־הסתּם לאָזן מיר אַרויס די מערסטע מיסט אין סאַמע בנין, און מיר זײַנען דאָך די ווייניקסטע מענטשן. פֿאַראַן האַנטעכלעך פֿאַר וואַשן כּלים און ווישן דעם טיש אַנשטאָט שוואָמען וואָס מע וואַרפֿט אַרויס. די קינדער פֿירט מען פֿריִער אַראָפּ פֿון די ווינדלעך ווײַל אַרויסוואַרף־ווינדלען זײַנען פּשוט שווערער צו באַקומען, און טײַערער. מע ניצט נאָזטיכלעך, ניט טישוס. . .
פֿון די לאַנגע נסיעות האָב איך אָפגעלערנט אַז כ´דאַרף האָבן ווייניקער זאַכן – ניט צוליב דער נאַטור־סבֿיבֿה נאָר צוליב עסטעטיק. איך וויל ניט אָנגעלאָדן ווערן טאָג־אײַן טאָג־אויס מיט אַזוי פֿיל באַגאַזש..

יום שבת, אפריל 08, 2006

פֿון דער טאַנג־דינאַסטיע


צוויי כינעזישע לידער
דרך אַ גרופּע מעדיצין־סטודענקעס.

בײַ מײַן בעט אַ שײַן צופֿוסנס.
אַ ספֿק צי ס´איז שוין אַ פֿראָסט.
כ´הייב דעם קאָפּ: לבֿנה־שײַן.
כ´לאָז זיך אַראָפּ און ס´בענקט זיך אַהיים.

ס´ווילט זיך ניט שלאָפֿן דעם פֿרילינג־פֿרימאָרגן,
אומעטום הערט זיך אַ פֿייגל־צוויטשערײַ.
נאָר דער ווינט פֿון דער שטורעמדיקער נאַכט.
וויפֿל צעבראָכענער צוויט געפֿאַלן?

יום חמישי, אפריל 06, 2006

אַ לינגוויסטישן קפֿיצת־הדרך

וועגן לערנען זיך אַנדערע לשונת בין איך באמת אַן אידעאַלסט. די עצם געוווינהייט פֿון צוהערן זיך צו יענעמס קלאַנגען און אויסדרוקן קען זײַן לפֿי עניות דעתּי אַ לינגוויסטישן קפֿיצת־הדרך צו בן־אָדם־לחבֿרו. כינעזיש אין דעם פּרט פֿאָדערט אַ באַזונדערן אויפֿמערק. ניט נאָר די ווערטער דאַרף מען אײַנהערן נאָר די פֿאַרשיידענע טענער. און – פֿאַרקערט – ס´איז נאָך אַ בולטערער באַווײַז פֿון די פֿרײַנדלעכקייט פֿון די דאָיִקער כינעזער, וואָס זײַנען גרייט געדולדיק אָפּצוהערן מײַן מי־יודע־וויפֿלטן פּרוּוו ריכטיק אויסצורעדן דעם פּשוטסטן פֿאָנעם. כּמעט קבלהדיק, אַזאַ טיפֿע פֿאַרבינדונג צווישן צוויי ווײַט אַנדערע מענטשן וואָס לאָזט זיך שאַפֿן דורך קלאַנגען פֿון צוויי לשונות.

יום רביעי, אפריל 05, 2006

נאָך אַ שמועס מיט כינעזער מעדיצין־סטודענטקעס.

שאלה: וואָס איז אײַער מיינונג פֿון ישׂראל?

תּשובֿה: די ייִדן זײַנען זייער קלוגע.

שאלה: ניין, פֿאַראַן אַ פֿאָלק, ייִדן, און אַ לאַנד, מדינת־ישׂראל. וואָס מיינט איר פֿון לאַנד ישׂראל?

תּשובֿה: יעדעס לאַנד איז אומאָפּהענגיק און האָט אַ רעכט אַנדערע לענדער זאָלן זיך ניט מישן אין זײַנע אינערלעכע ענינים?

שאלה: „יעדעס לאַנד איז אומאָפּהענגיק“ – ווי טײַוואַן?

תּשובֿה: דאָס איז אַנדערש, ווײַל ס´איז פֿאַראַן נאָר איין כינע אויף דער וועלט.

יום שלישי, אפריל 04, 2006

גרויסער ווײַסער גולם


איך בין דאָ אין כינע כּדי אויסצופֿאָרשן דעם מאָגנראַק (בויך־קאַנסער), ד"האויסצוגעפֿינען פֿאַר וואָס יענע קרענק איז אַזוי ווײַט פֿאַרשפּרייט בײַ די כינעזער אין דעם ראַיאָן: פֿוזשיאַן. מיר וועלן זײַן זעקס וואָכן אין פֿודזשאָ, אַ שטאָט פֿון אַ פֿינף־זעקס מיליאָן נפֿשות אין פֿודזשיאַן־פּראָווינץ. אָנגעהאָדעוועט מיט געלט פֿון טײַוואַנער אינוועסטאָרן, איז פֿודזשאָ אַ שטאָט פֿול מיט פֿענסי וואָלקן־קראַצערס און עלעגאַנטע רעסטאָראַנען, כאָטש דער לעבנס־ניוואָ איז נאָך אַלץ היפּש נידעריקער ווי אין אַ שטאָט פֿון אַזאַ גרייס אין די פֿש"אַ.

דאָ האָב איך אַראָפּגעצויגן פֿון זיך מײַן אַלטן נאָמען, שלום ב"ר זכריה, און אָנגענומען אַ נײַע אידענטיטעט: דער גרויסער ווײַסער גולם. וווּ נאָר איך גיי טרעף איך אָן אויף די פֿאַרגלאָצטע אויגן פֿון פֿאַרשטוינטע פֿודזשאָער תּושבֿים, וואָס דאַרפֿן מיך אָנקוקן צוויי און אַפֿילו דרײַ מאָל כּדי צו פֿאַרזיכערן אַז די ראיה האָט זיי ניט פֿאַרנאַרט. נאָר אָט בין איך, זעקס פֿוס צוויי אינטשעס די הייך, מיט עפּעס אַ שטיק שטאָף אויפֿן קאָפּ, ווי אַ צירק־אַטראַקציע פֿאַרבלאָנדזשעט אין „מיטעלן מלכות“.

די רעאַקציעס זײַנען פֿאַרשיידנאַרטיקע. יעדן טאָג גיי איך צו דער אַרבעט אין פֿודזשיאַנער פּראָווינץ־שפּיטאָל, וווּ איך העלף זאַמלען די רעקאָרדן פֿון יענע פּאַציענטן מיט מאָגנראַק און זיי אַרײַנקלאַפּן אין אַ באַרעכן־טאַבעלע. ס´איז באמת ניט קיין סעקסי אַרבעט. די גרעסטע הנאָה קומט אָבער פֿון די מעדיצין־סטודענטן, אין יענעם צימער מיט די פּאָליצעס פֿול מיט ברוינע מאַנילאַ־פּאַפּקעס, וואָס פֿאַרטײַטש די אינפֿאָרמאַציע אויף ענגליש. זיי זײַנען לעבעדיקע פֿרויען, פֿול מיט שאלות וועגן אַמעריקע. צי פֿאַרמאָג איך אַ ביקס? צי האָב איך אַ מאָל געשאָסן מיט אַ ביקס? איך ווייס ניט צי זיי גלייבן מײַן איסגעשפּראָכענעם לא־מיט־אַן־אַלף, און מײַן זאָג אַז מײַן צוגאַנג צו דער ביקסן־פּאָליטיק איז מסתּמא גלײַך מיט זייערס. איך טו זיי אַ פֿרעג, צי זיי מעגן קריטיקירן זייער כינעזישע רעגירונג.

זײַנען זיי אַנטשוויגן געוואָרן. „וועגן אַלץ מעגן מיר רעדן“, האָט איינע, אַ זשוואַווע און חנעוודיקע, אַ זאָג געטאָן, „נאָר דאָס ניט. מע טאָר ניט. דאָס קענען מיר רעדן שפּעטער צווישן אונדז אין אינטערנאַט.“
יעדן אין דער פֿרי דערהערט מען דורכן פֿענצטער ווי אַ הילכער טומלט מיט פּאַטריאָטישע לידער, ווײַל קעגן איבער געפֿינט זיך אַן אונטערמיטלשול.
* * *
דאָס אַלץ איז אָבער גאָרניט אין פֿאַרגלײַך מיטן שטורמישן אויפֿנעם וואָס ס´האָט געטראָפֿן ביילע־נחמהן, מײַן צוויי־יאָריק טאָכטערל, אַ ווײַסינקע. ניט וואָס איך האַלט דאָס פֿאַר וויכטיק – נאָר די כינעזער, דאַכט זיך, יאָ. זונטיק האָבן מיר געקלעטערט אויפֿן „פּויק־באַרג“, אַן אָרטיקע טשיקאַוועס און אַ פּאָפּולערער פּלאַץ פֿאַר אַ געזונטן (זייער אַ געזונטן) שפּאַציר. איין מאָל אויפֿן באַרג איז ביילקע געוואָרן דער סטאַר. מע האָט געסמאָטשקעט מיט דער צונג, געקוועלט, אָנגרירט איר פּנימל, געפּרוּווט פֿאַרפֿירן מיט מיידעלע אַ שמועס אויף כינעזיש, וואָס זי קען (נאָך) ניט. מע האָט זי שיִער ניט גענומען אויף די הענט. צוויי קינדער האָבן ספּאָנטאַן געשאָנקען איר מתּנות – גאָרניט אַזוי טײַער, נאָר באמת אַן איבערראַשונג. מיר האָבן מורא דער אויפֿמערק זאָל איר ניט פֿאַרדרייען דעם קאָפּ. און וועגן דעם – מער שפּעטער, ווען איך שרײַב וועגן איר כינעזישן קינדערגאָרטן, מיט די נאַכט־טעפּעלעך פֿאַר מיידלעך און . . . די וואַנט פֿאַר ייִנגלעך. ממש ווי אַ חדר פֿון די אַלטע גוטע צײַטן.
* * *
ביז שפּעטער. „זײַ־דזשיען“, ווי מע זאָגט דאָ.

יום שבת, אפריל 01, 2006

א גוטע וואך פון כינע

פשוט א גרוס צו זען צי כ'קען בכלל פאסטן פון הינטערן יאמשענער פירהאנג. נאך שפעטער.