יום שני, ינואר 28, 2008

אַן אַקטועלע ציילעניש

והוא רחום יכפּר עוון
זײַנען געקומען ספּינקער גנבֿים*
האָבן געגנבֿעט פֿערד-און-וואָגן
איינס, צוויי, דרײַ
וועמען דער רבי לאָזט אויס
דער - איז - פֿרײַ!

(געבראַכט אין מרדכי שעכטערס טראָגן, האָבן און פֿריִיִקע קינדער-יאָרן)

[כ'מיין, נאַר איין ספּינקער גנבֿ. ניט איך באַשולדיק דאָס גאַנצע חסידות חלילה!]

יום ראשון, ינואר 27, 2008

געבענטשט איז די גאַס און די שערבלעך-ערד דערונטער.

דערפֿאַר זאָגט מײַן האַרץ דעם הימל --
אויגן וואָס דערקענען די גרימאַסע
זײַנען געבונדן צו מיצוות און מיטאָס.

איך האָב געמאָסטן די גאַסן
ווו די אויגן פֿון מוסטערן האָבן זוניק געלויגט.
געפּרעסט מיט די פֿיס
בגדי-לילית.

די גאַס און הײַזער
ראַנגלען זיך
פֿאַרן צענטער פֿוּן דער מאַפּע.
פֿאַרן נאָמען פֿון טרוימען.
איך מיין דעם נומער
פֿון מײַנע תּהומען.

דעם נאָמען
פֿון די רוימען.

אַלטערנאַטיווע מעדיצין

מיר דאַכט אַז ס'ווערט אַלץ פּאָפּולערער בײַ די חרדים נאָר כ'האָב ניט קיין באַגלייבטע מקורים. איז איינער אַ לייענער אַ ליבהאָבער פֿון/מומחה אין אַזוינע קרײַזן?

מיידל בהיכל!

אַ ייִדישע טאָכטער איז אויסגעשטעלט פֿאַר אַ סכּנה: קאַליע ווערן דורך לימוד-התּורה.

יום שני, ינואר 21, 2008

פֿאָרשן די חסידים: העם בדד יושבֿ

לעצטנס האָט אַרויסגערופֿן קאָנטראָווערסיע אַ וויסנשאַפֿטלעכע אַרבעט אין דעם אַמעריקען זשורנאַל אָוו סײַקײַעטרי וועגן סעקסועלער באַעוולונג [אַביוס] בײַ פֿרומע ייִדישע טעכטער. די מעלות און חיסרונות פֿון דער שטודיע האָט מען שוין אַרומגערעדט בײַ הירהורים, נאָר איך וויל דאָ אָפּשטעלן זיך אויף אַ פּונקט וואָס די מחברים האָבן אַרויסגעהויבן: דאָס, וואָס ס'איז ניטאָ קיין דעפֿינירטע באַפֿעלקערונג וואָס מע קען אויסניצן כּדי אויסצופֿאָרשן געזונט-ענינים (צי גאָר געזעלשאַפֿטלעכע פּראָבלעמען ווי גוואַלד-מעשׂים) אין דער גאָר פֿרומער קהילה.

ס'איז ניט גרינג גרינדן אַזאַ מין באַפֿעלקערונג אַפֿילו בײַ לײַטן. עס גייט אין זאַמלען דעם כּוח און מוח צו צונויפֿשטעלן אַ געהעריקן קאָהאָרט, ד"ה פּאַסיקע גרופּע פֿאָרשסוביעקטן וואָס שטעלן מיט זיך פֿאָר אַ רעפּרעזענטאַטיוון מוסטער פֿון דער באַפֿעלקערונג וואָס מע וויל פֿאָרשן. פֿאַר אַ פּרעלימינאַרער פּראָבע (ווי די אויבן דערמאָנטע שטודיע) איז גענוג צו קויפֿן אַ רעקלאַמע אין צײַטונג, אָפּקלײַבן פֿוּן צווישן די אָפּרופֿערס מיט אַזאַ קריטעריע (די דאָזיקע מחברים האָבן נאָר אויסגעפֿרעגט די פֿרויען וואָס גייען אין מיקווה), און ניצן זייערע אינפֿאָרמאַציע. אידעאַל אָבער וואָלט מען, צום בײַשפּיל, צונויפֿגעזאַמלט אַ רשימה אַלע בתּי-מדרשות און שולן אין, לאָמיר זאָגן, וויליאַמסבורג, אויסרעכענען די נעמען און אַדרעסן פֿון אַלע בעלי-בתּים, און שיקן יעדן איינעם אַן אויספֿרעג (אַנקעטע) וואָס דערמיט וואָלט מען מייסד געווען אַ פֿאָרש-קאָהאָרט.

חלומען קען מען, בפֿרט אין מאַרטין לוטער קינג-טאָג.

יום רביעי, ינואר 16, 2008

מנהג און אַני-מאמינס, ריטואַל און רעאַקציע

פֿון אַרנאָלד אײַזן.

ווען אַ יחיד פֿירט-דורך אַ ריטואַל, זאָל זײַן מאָדערן צי פּאָסט-מאָדערן, איז אַוודאי אוממעגלעך צו וויסן מיט וואָס פֿאַר אַ כּוונות און מיינונגען (בכּיוונדיקע און ניט) ער איז באַגלייט. דאַכט זיך אָבער אַז די עצם לעבעדיקייט פֿון דער הײַנטצײַטיקער אַמעריקאַנער ייִדישקייט שטעקט דווקא אין די ריטואַלע הנהגות, וואָס דערלויבן פֿיל-טײַטשיקע באַטײַטן, אומדירעקטע אַני-מאמינס, און גרויסע עמאָציאָנעלע געבונדנקייט. ניט דאָס גלייבן אין תּורת-סיני האַלט דאָס רובֿ ייִדן בײַ ייִדישקייט במשך צוויי יאָרהונדערטער, ניט אַמאָל און ניט הײַנט. ניט דאָס פֿעלן פֿון גלויבן אין תּורת-סיני שטויסט זיי אָפּ. אַנדערע פֿאַקטאָרן ווירקן דאָ. אַ ייִדישע קהילה וואָס וויל האָבן אַ קיום טאָר ניט דערפֿאַר פּרווון איבערצײַגן יענעם אין די אמתן וואָס זי שטעלט מיט זיך פֿאָר, און אַוודאי ניט באַשולדיקן אחינו בני ישׂראל אין פֿאַרראַטן יענע אמתן אויב זיי האָבן ניט בדעה זיך אַוועקצושטעלן צווישן די גרענעצן פֿון דער טראַדיציע. וואָס יאָ - זי זאָל אָנבאָטן באַטײַטיקע בציבורדיקע איבערלעבענישן מיט הנהגות וואָס זײַנען מהנה סײַ שׂכלדיק סײַ עמאָציאָנעל, און האָפֿן אַז יענע ייִדן וועלן צוריקקומען צו שעפּן נאָך און נאָך.

אַ סך אַמעריקאַנער ייִדן, קען זײַן ס'רובֿ, וועלן מסתּמא ניט קלײַבן זיך לאָזן אַרײַנפֿירן אין אַזאַ מינאָריטעט-גערעם [פֿון ייִדישקייט] דווקא ווײַל ס'איז דאָך אַ מינאָריטעט-גערעם. אַנדערע, הונגעריקערע נאָך באַטײַט/קהילה, "אַנדערש קוואַליפֿיצירט רעליגיעז" (לויט וועבער), מער געבונדן צו די אָבֿות צי מער אַקטיוו זוכנדיקע אויטאָריטעט, וועלן זײַן אָפֿטמאָליקערע אָפּהיטערס, און אויפֿדעקן דערפֿאַר מער באַטײַט וואָס זיי זוכן לויט די טערמינען וואָס די ייִדישע אָפּגעהיטנקייט [אָבסערוואַנס בלעז] וואַרפֿט אויף זיי אַרויף.

מיר לייגט זיך אויפֿן שׂכל -- אויב מע נעמט אָן אַז אַן אמתדיקער פּלוראַליזם אין די פֿאַראייניקטע שטאַטן לאָזט זיך מקיים זײַן, אַן אמתדיקע אַנדערשקייט לאָזט זיך אָפּשאַצן, און אַ שאַרפֿערער מולטי-קולטוריזם לאָזט זיך דערגרייכן -- אַז וואָס מערערע ייִדן וועלן אויסקלײַבן מער אָפּגעהיטנקייט [אַבסערוואַנס] ביז אַ געוויסער מאָס [...]. איך האָב ניט איין מאָל אונטערגעשטראָכן אַז דעם הײַנטצײַטיקן אויפֿלעב פֿון אינטערעס סײַ בײַ רעליגיעזע אַדורכפֿירערס סײַ בײַ געלערנטע פֿון רעליגיע טאָר מען ניט פֿאַרגלײַכן מיטן אויפֿלעב פֿון דער ממשותדיקער רעליגיעזקייט וואָס [גרשון] שלום האָט דערויף געוואַרט און געפּריידיקט. די דאָזיקע באַמיִונגען טאָר מען אָבער ניט אַוועקמאַכן מיט דער האַנט, אָדער -- וואָס איז די זעלבע זאַך -- אונטערגראָבן דורכן ראָמאַנטיזירן די פֿרומקייט פֿוּן די אָבֿות. הײַנט ווי אַמאָל איז דער ריטואַל אַ מעגלעכקייט פֿון ייִדישער אָנגעהעריקיייט אומבאַלאָדן פֿון אַני-מאמינס. דאַס פֿילן זיך מצוּווה ווײַזט אַרויס אַ שטאַרקע אומאַפּהענגיקייט פֿון תּרות-סיני, אַ פֿיל-פּנימדיקייט פֿון מקורים, אַ ריי איבערגעקליבענע תּקנות. די באַפֿרידיקונגען פֿון המשך זײַנען צו ממשותדיק מקריבֿ צו זײַן אָדער מוותּר צו זײַן -- ניט געקוקט אויף און צוליב דעם אינדיווידואַליזם אויפֿגעהאָדעוועט פֿון דער באַפֿרײַונג און דער אויטאָנאָמיע געמאָנט פֿון דער אויפֿקלערונג.

די מאָדערנע ייִדישקייט האַלט מען נאָך אַלץ צום גליק אין אויפֿבויען, ווי דאָס מיישבֿ זײַן זיך וועגן איר.