יום ראשון, ספטמבר 30, 2007

עולה-לגדולה געווען

מזל-טובֿ די פֿריש אויסדערוויילטער עקזעקוטיווע יוגנטרוף. צווישן אַנדערע, די קאָ-פֿאָרזיצערס מנחם-יאַנקל איידעלמאַן און אַבֿיגיל האָוועל, דעם סעקרעטאַר לייזער בורקאָ, און דעם קאַסירער יעקבֿ-פּרץ בלום.

יום רביעי, ספטמבר 19, 2007

חדש כּקדם

די לינקס (לינקס) אַרבעטן שוין ווידער.

חרדיפּעדיע בפּועל-ממש

אין פֿאַרגלײַך צו דעם פּלאַץ איז ייִדיש-וויקיפּעדיע אַ חבֿרה כּופֿרים.

יום שלישי, ספטמבר 18, 2007

ראָש-השנה-בקיצורס

כ'האָב הײַיאָר געהאַט דאָס געפֿיל אַז אַלץ וועט זײַן גוט. דאָס איז עפּעס ווייניקער ווי בטחון נאָר מע מאַכט שוין אַ פּעולה.

*

צוויי מנינים אין אונדזער שול: פֿון אויבן, דער גרויסער זאַל (וואָס מע וואָלט אפֿשר גערופֿן אין דער אַלטער היים "די קאַלטע שול"), מיט דער חזנטע, דעם כאָר, דעם שול-רבֿ, די פֿאַרוואַלטערס מיט זייערע "פּאָר ווערטער". דעם ערשטן טאָג האָב איך געדאַוונט דאָרט און געווען צופֿרידן מיטן דאַוונען. די חזנטע האָט אַ קול-נגינה נאָר דרייט זיך אַרויס פֿון זיך-פֿאַרגינערישן חזנות. זי באַרימט זיך ניט מיט איר קול. דאַכט זיך, אַז זי דאַוונט -- ווי אַ ייִד דאַוונט, לא-על-מנת-לקבל-אַפּלאָדיסמענטן -- און קהל איז פֿאַרבעטן מיטצודאַוונען.

דעם צווייטן טאָג האָב איך געדאַוונט אונטן, אין דעם אַזוי גערופֿענעם "קאָמיוניטי-מנין", בראָש מיט אַ רבֿה (אַ פֿרוי אַ רבֿ) וואָס איז פֿריִער געווען אַ געהילף-רבֿ בײַם שול און לערנט איצט בײַ אַ שעכטער-שול
אָפּטאַון. זי האָט געהאַלטן אַ פֿרײַנדלעכע און צוגענגלעכע דרשה וועגן דעם באַגריף "שבת". נאָר ניט על-פּי-הלכה, נאָר שבת פֿאַרן פּראָסטן ייִד, וואָס ווייסט ניט - און גלייבט מסתּמא ניט -- אין אַזעלכע זאַכן.
געגאַנגען איז די רייד, צוו"א, וועגן דעם איצטיקן געזעץ-פּראָיעקט אין כּנסת וואָס וואָלט רעוואָלוציאָניזירט די איצטיקע ישׂראלדיקע פֿרום-כּנגד-פֿרײַ קאָנצעפּטן פֿון שבת. דער געדאַנק איז אַזאַ: זונטיק וועט מען מאַכן פֿאַרן (צווייטן) רו-טאָג. שבת וועלן זײַן אָפֿן געוויסע אַנשטלטן און געשעפֿטן וואָס קענען זינען "שבתדיקע" (קריא: ניט-מיסחרדיקע) צילן, דהײַנו עפֿנטלעכער טראַנספּאָרט, קינאָען, רעסטאָראַנען, וכ'. דאָס איז לפֿי-עניות-דעתּי אַ געלונגענע פּשרה.

*

שבת-שובֿה בײַטאָג האָב איך ווונדערלעך פֿאַרבראַכט מיט יונתן באָיאַרין, און בשעת-מעשׂה געבלעטערט זײַנס אַ באַנד "פּוילישע ייִדן אין פּאַריז." דאָרט (אָנגעשריבן אין יאָר 1982) האָט ער צוו"א אויסגעדריקט דעם זאָרג, אַז די יונגע ייִדישיסטן אין פּאַריז (געמיינט אין חסידים פֿון אַזוי-גערופֿענע "געפֿי"ל" אָרגאַניזאַציע, בראָש מיט יצחק ניבאָרסקי, וועלן ניט מצליח זײַן באשר עס פֿעלן עלטערע ייִדן, וואָס רעדן ייִדיש פֿון דער היים, וואָס זאָלן זיך אינטערעסירן מיט זיי. נאָר דווקא די פֿראַנצייזישע ייִדישיסטן זײַנען גלענציק דערפֿאָלגרײַך (געמיינט אינסטיטוציאָנעל) בשעת מיר ניו-יאָרקער, געבענטשט מיט אַ סך אַרומיקע ייִדן וואָס רעדן ייִדיש פֿון דער היים, זײַנען נאָך אין מידבר שוין מער ווי פֿערציק יאָר. צי האָט עס צו טאָן מיט די חיסרונות פֿון יוגנטרוף צי מיט דעם, וואָס יוגנטרוף האָט זיך געשטעלט צו הויכע צילן אין דער היפּער-קאָנקורירערישן ייִדישער גאַס?

יום רביעי, ספטמבר 12, 2007

יום שני, ספטמבר 10, 2007

אָבֿינו-מלכּנו

ווער נתגלה
ווער זשע נעלם
באַווײַז זיך אין ניו-יאָרק
אין ירושלים
אין כעלם

גיב אונדז עצות
מיש זיך ניט
זײַ אונדז מציל
שטיי ניט אין דער מיט

לאָז פֿון זיך הערן
אויב ניט הײַנט איז מאָרגן
זאָלסט פֿאַר דײַן מציאות
אַליין זיך זאָרגן

אַפֿילו מלאכים מאַכן טעותן

פֿאַראַן דורכויס אמתדיקע "מגידים", וואָס ווערן געמאַכט פֿון תּורה און מיצוות געטאָן בשלמותדיק. פֿאַראַן אויך "מגידים" וואָס זײַנען אַ ביסל פֿאַלש, וואָס אַפֿילו זיי זײַנען געטאָן פֿון דער זײַט פֿון הייליקייט, ניט געקוקט דעראויף קען אַ מענטש אים אַזוי גורם זײַן מיט אַזאַ שלעכטע צוגאַנג אָדער פֿאַלשע זאַך פֿון דער תּורה אָדער מיצווה וואָס מע האָט געטאָן - יענער מלאך וואָס איז געמאַכט דערפֿון נעמט אַרײַן סײַ גוטס סײַ שלעכטס, און דאָס גוטס וואָס אין אים רעדט אמתדיקס, און דאָס שלעכטס אין אים רעדט פֿאַלש . . .אַזוי ווי געזאָגט טאָר מע ניט טענהן אויפֿן "מגיד" פֿאַר וואָס ער זאָגט אַ מאָל זאַכן וואָס זײַנען להיפּוך צום שולחן-ערוך אָדער דעם זוהר . . . און דאָס איז גענוג פֿאַר דעם וואָס פֿאַרשטייט דעם אמת.
--ר' חיים וואָלאָזשינער, וועגן דעם, פֿאַר וואָס דער "מגיד" פֿון ר' יוסף קאַרו האָט געהאַלטן אַז ס'איז אָסור צו עסן פֿלייש ראָש-השנה

יום רביעי, ספטמבר 05, 2007

אַ פֿאַרמאַכטע "קרעטשמע"

ווי אַן עקספּערימענט (באַמערקט אַז דאָס וואָרט פֿאַר עקספּערימענט אויף עברית איז נסיון!), האָב איך אַרויפֿגעלייגט אויף היימישע קרעטשמע אַ שטיקל פֿון מײַן ראָמאַן, צו זען צי מע וועט כאַפּן אַ קוק.

אָדער, בעסער געזאָגט, געפּרוווט אַרויפֿגלייגן. די פֿאַרוואַלטונג האָט מיר קודם-כּל געשיקט אַ העפֿלעך בריוול אַז מע דאַרף גוטהייסן דעם אינהאַלט ווײַל כ'בין אַ נײַער אָנטיילנעמער. מהיכא-תיתי!

דערנאָך אָבער האָב איך באַקומען אַן ענטפֿער: מע וועט ניט לאַזן אַרויפֿלייגן מײַן זאַך ווײַל (א) איך בין ניט פֿון זייער קאָמוניטי, און (ב) היימישע ייִדן רעדן און שרײַבן ניט אַזוי (ניט קלאָר ווי געמיינט "אַזוי") וועגן אַזוינע זאַכן, געמיינט סעקס אד"גל מסתמא, כאָטש סעקס איז דאָ זייער ווייניק אין דעם ראָמאַן.

בקיצור, מע האָט מיר ניט געגעבן רשות איבערצוגעבן זייער בריוול, נאָר ס'איז זייער אינטערעסאַנט. איך קען עס אײַך שיקן אויב אויר ווילט.

דאַרף איך געפֿינען אַן אַנדער בינע.

יום שלישי, ספטמבר 04, 2007

ווי אַזוי מע ווייסט

דער פֿילאַסאַפֿישער לימוד הייסט עפּיסטעמאַלאַגיע (פֿון גריכישן שורש "עפּיסטעמע" = וויסן). די וויסנשפֿט פֿון וויסן. ווי אַזוי מע ווייסט, מיט וועלכן צוגאַנג, וועלכע אַננעמענישן און קריטעריעס. ווען דערקלערט מען, אַז עפּעס וואַס האַט מען זיך שוין דערוווסט?

די פֿראַגע קומט צו רייד אויף פֿאַרשיידענע געביטן פֿון לעבן. נאָר באַזונדערש שײַכדיק איז זי אין מעדיצין. ווי אָפֿט קומט צו מיר אין קליניק אַרײַן אַ מענטש, וואָסס איז זיכער אַז ער איז קראַנק, ער ווייסט, האָט קיין ספֿקות ניט, און אין ביך פּונקט אַזוי זיכער אַז כ'ווייס דאָס ניט!

עס גייט ניט אין דעם, וואָס דער פּאַציענט איז אַ הוילער נאַר וואָס איז דאַרף איבעררעדן מיט חכמת-הדאָקטאָריִע. מע טאָר אויך ניט זאָגן, אַז כ'בין פּשוט "איינער פֿון יענע" געזונט-געבערס וואָס הערט זיך ניט צו צו די טענות פֿון זײַנע קונים. עס שטעקט גיכער אין דעם (כאַטש צום טייל) אַז כ'בין דערגאַנגען צו מײַן אויספֿיר, זיך דערוווסט, אויף אַן אַנדער אופֿן ווי ער/זי. איך מיטן "ביִאָ-מעדיצישינער" שיטה, ער מיטן "נאַראַטיווןץ" זי מיט דער מעשׂה וואָס זי דערציילט וועגן איר גוף, איך מיט די טעסטן און ציפֿערן וואָס מײַן מאָדערנע מלאָכה האָט אָנגענומען.

איין מאָל דערקענט דעם חילוק, דעם בילבול-המוחות (אין ערגסטן פֿאַל) - אָדער אפֿשר מחיצת-הברזל - איז די אויפֿגאַבע אויפֿצובויען אַן עפּיסטעמאָלאָגיע, אַן אופֿן וויסן, וואָס אָנערקענט סײַ דאָס וויסנשאַפֿטלעכע סײַ דאָס "עמך"דיקע.

אַן אלולדיקע אויפֿגאַבע? אַ ניט-רעאַליסטישע? מיר וועלן נאָך ב"נ רעדן.

דער אידעאַלער ייִדיש-בלאָג

. . . וואָלט געווען, אויב אַ חרדי און אַ וועלטלעכער זאָלן אין איינעם אָנפֿירן דערמיט. געטיילט מיט זייערע פֿאַרשיידענע מיינונגען אויף כּלערליי טעמעס.

פֿאַראַן אַ בעלן?