יום ראשון, דצמבר 25, 2005

אומדערוויילט

איך קען רעקאָמענדירן אַ רעצענזיע פֿון לייזער בורקאָ (אין פֿאָרווערטס) אויפֿן נײַעם בוך „אָנטשאָוזען“, וועגן חסידים וואָס גייען אַראָפּ פֿון דרך. (עס האָט אַגבֿ גאָרניט צו טאָן מיט „אַנטשאָוסן“, וואָס זײַנען אַ פֿיש אַזאַ וואָס גייט גוט אויף פּיצע.)
אין מײַנע יונגע יאָרן האָב איך אָנגעשריבן אַן עסייעלע וועגן די זעלבע פּאַרשוינען וואָס מ´איז „מגלה“ אין דעם בוך. דאָס שטיקעלע איז אַרויס אין זשורנאַל „רעספּאָנס“ עליו־השלום, דאַרף איך אַרײַנסקאַנירן דאָס אַרטיקל, סײַדן איינער וויל מיר טאָן אַ טובֿה.

מרת שאָקאָלאַד לייגט אַראָפּ אַ חריפֿותדיק שטיקעלע וועגן בעש"ט און בייגל.

עד היום הזה: אַ געוויסער ריטלעך־שנײַדער דערמאָנט מיר אַז אין אַן אַלטן נומער דער באַוועבטער ייִד האָב איך אַרויסגעגעבן אַ ייִדיש־טײַטש פֿון מײַן אַרטיקל וועגן פֿאַרפֿאָרענע חסידים.

יום שישי, דצמבר 23, 2005

בלאָגס, פּאָעזיע, און חנוכּה

בלאָגס: וועגן יחיאל שרײַבמאַן ע"ה האָב איך אָנגעשריבן אַ נעקראָלאָג אין ענגלישן פֿאָרווערטס. מיר פֿאַלט אײַן, דרך־אגבֿ, אַז זײַנע מיניאַטורן זײַנען געווען די אָריגינעלע ייִדיש־בלאָגס. קורץ, שאַרף, לייענעוודיק אין איין אָטעם, און דערציילט אין ערשטן פּערזאָן. אײַ, ניט אויפֿן אינטערנעט? האָט זיך געמאַכט אַ גילגול.

פּאָעזיע: שוין אַ פּאָר יאָר פּרוּוו איך, אָן הצלחה, צו דערוועקן בײַ מײַנע חרדישע לייענער זייער פֿאַרדרימלטן אינטערעס אין פּאָעזיע (דיכטונג, שיר). איך ווייס ניט צי כ´האָב עפּעס ערגעץ וווּ אײַנגעפֿלאַנצט אַ קליינינקע זאָמעלע. אין יעדן פֿאַל, וויל איך עפּעס בעטן, הלוואַי זאָל מען אויספֿילן מײַן בקשה. בײַ דער „הײַמישער“ פּרעסע זײַנען פֿאַראַן אָן אַ שיעור לידער, גראַם־שטראַם פֿאַר „מעלות“ אָדער מוסרדיקע שורות פֿאַר אַ וואָכן־צײַטונג. טאָמער טרעפֿט איר אָן, ר´ ייִד, אויף עפּעס אַ ליד וואָס „רעדט צו אײַך“, מאַכט אײַך זאָגן, „העי, דאָס איז כּדאַי איבערצושיקן אַ פֿרײַנד“, טוט מיר אַ טובֿה. גיט עס מיר אַ שיק־צו אויף פּאַפּיר, אָדער גיט עס אַ סקאַן־אַרײַן און שיק עס מיט אַ בליצבריוול. איך וואָלט עס געוואָלט לייענען און צעגלידערן אויפֿן בלאָג. אַזאַ מין אָפֿן־האַרציקע אָפּעראַציע אויף אַ פּאָעם.

חנוכּה: האָטס אַ פֿריילעכן. און אַ העפּי האָלידיי סיזן אויך.

יום חמישי, דצמבר 15, 2005

יחיאל שרײַבמאַן ע"ה

חבֿל על דאבֿדין

דער מיניאַטוריסט, עסיייִסט, און מיטאַרבעטער אין פֿאָרווערטס איז ניפֿטר געוואָרן דעם 9טן דעמעצבער (ח כּסלו). ער איז געווען אַ וויכטיקער פֿיגור בײַ הײַנטיקע קעשענעווער און בעסאַראַבער ייִדן, און זײַנע שאַפֿונגען זײַנען אויך פֿאַרשפּרייט אויף רוסישער איבערזעצונג.

דאָ ווײַטער ברענג איך אַ קליין שטיקעלע זײַנס, אַרויס אין דער זאַמלונג „יצירה און ליבע“ (קעשענעוו 2000).

כּבֿוד זײַן אָנדענק.

* * *

שרײַבערישער אַני־מאמין

מײַן פֿילאָסאָפֿיע, פֿונעם ערשטן טאָג אָן, זינט כ´האָב אָנגעהויבן שרײַבן ביז הײַנט: דער מענטש זאָל זײַן אַ גוטער און דעם מענטשן זאָל זײַן גוט.

צוויי קליינע זאַכן. נאָר אויף זיי וואָלט מען געקענט אַוועקשטעלן אַ גאַנצע וועלט, אַ נײַע וועלט, וווּ מענטשן וואָלטן אַרומגענומען איינער דעם אַנדערן און וואָלטן געלעבט אין ליבשאַפֿט און פֿריידן.

צי וואָלט דער מענטש געווען צופֿרידן מיט אַזאַ וועלט? צי וואָלט אים אין איר ניט געווען סקוטשנע? און צי וואָלט ער ווידער ניט געחלומט וועגן אַן אַנדער וועלט? – ווייס איך ניט. ס´איז שווער צו זאָגן. קיין מאָל וועט ניט זײַן מיגלעך דאָס אויסצופּרוּוון. מחמת, אַזאַ וועלט וועט קיין מאָל ניט אַוועקגעשטעלט ווערן.

לאָמיר וועגן אַזאַ וועלט כאָטשבי נאָר טרוימען.

טרוימען איז אויך גאָר אָ וווילע זאַך דעם מענטשנס.

קיין וווילערס האָט ער נאָך ביז הײַנט ניט פֿאַרמאָגט.

וואָס איז דען אַ שרײַבער אויף דער וועלט, אויב ניט דער שענסטער, דער לענגסטער, דער שטאַרקסטער טרוימער?

1998

סקוטשנע: נודנע.

יום שלישי, דצמבר 13, 2005

מציצה בפּה און עופֿל־הערפּעס

אויב איר פֿאַרשטייט נאָך אַלץ ניט פֿאַר וואָס מציצה־בפּה איז סכּנות־נפֿשות, לייענט דעם בריוו פֿון ניו־יאָרקער געזונט־אָפּטייל.

רבותי! דאָס איז ניט קיין האַרבע תּורה.

(אויף נאָך פּרטים, לייענט מײַן ענגלישע בלאָגשריפֿט אויף דער טעמע. מע האָט מודיע געווען אַז מע וועט פֿאַרטײַטשן אויף ייִדיש די מעלדונג וועגן מב"פּ און הערפּעס.)

זאָל דער שומר פּתאים אונדז ווײַטער היטן...

יום שני, דצמבר 12, 2005

וואָס כ´האַלט אין באַקן

אַן אַרטיקל אין פֿאָרווערטס (פֿאַקטיש אַ פֿאָלייג פֿאַר זייער קאָנקורס) וועגן דעם, וואָס פֿאַר אַ זאַך ס´איז צו זײַן אַ (נײַער) איסט־סײַדניק הײַנט צו טאָג;

אַן אַרטיקל, אויך פֿאַר פֿאָרווערטס (צי מע וועט אָננעמען ווייס איך ניט) וועגן דעם סוררעאַליזם וואָס ס´איז די ייִדיש־וויקיפּעדיע;

אַן אַרטיקל וועגן אַרויסגעבן קינדערביכלעך.

צי זיי זײַנען כּדאַי ווייס איך ניט.

און דער עיקר, האַלט איך אין לייענען קאָרעקטור פֿון אַ נײַער דערציילונג ר´ קטלאס.

אַ כּלל, רוט מען זיך ניט אין קאַסאַ בערגער אי סאַלעד. (סאַלעד איז מײַן פֿרויס נאָמען, אויב איר ווייסט ניט.)

יום שני, דצמבר 05, 2005

אַוואַנטורעס אין ייִדישלאַנד

דזשעפֿרי שאַנדלערס נײַ בוך שטעלט זיך אָפּ אויפֿן שיידוועג פֿון אַ צאָל סתּירות: צווישן „שפּראַכנטויט“ און לעבעדיקע רעדערס (און כּמעט־ און כּמו־רעדערס) פֿון ייִדיש; צווישן אַ „גערעדטע“ און אַ „פֿאָרגעשטעלטע“ (פּערפֿאָרמד) שפּראַך; צווישן ייִדן און ניט־ייִדן; צווישן „פֿריילעכע“ (גייס און לעזביאַנקעס) און העטעראָס.

ס´איז אַ סך צו פֿאַרדייען, און דאָס אַלץ איז משפּיע אויף . . . מיר אַליין. קען איך דערווײַלע רעקאָמענדירן דאָס בוך. כ´דאַרף זיך דערוויסן צי כ´מעג דאָס רעצענזירן פֿאַר עפּעס אַן אויסגאַבע, באַזונדערש דערפֿאַר וואָס כ´ווער אַ פּאָר מאָל דערמאָנט אין בוך אַליין.

נו, אַבי מע לעבט.