יום שני, מאי 30, 2005

אויף גרענד־סטריט

אויף גרענד־סטריט
נאָכן טשאָלנט, שבת,
גייט זיך אַ בער
מיט פֿאַרבלוטיקטע לאַפּעס.

וועמען צעממיתט?
אַ פּיצל מײַזעלע.
אין סאָבוויי לייגט מען סם,
אַנטלויפֿט עס פֿון הײַזעלע.

פֿאַרצווייפֿלט, פֿאַרבלאָנדזשעט
אַרויף אויף דער ערד
באַגעגנט עס דווקא
אַ פֿלייש־גיריקן בער.

די בעלי־בתּים, זאַטע
בין מינחה־למעריבֿ
לערנען איצט פּרק:
גאָט איז וועלטן מחריבֿ.

יום ראשון, מאי 22, 2005

ייִדישיזם און אַנדערע סתּירות

העט פֿאַראַיאָרן, אין סעפּטעמבער, האָט מײַן חבֿר יוקער מיר צוגעשיקט אַן אַרטיקל פֿון דער צײַטשריפֿט „דער בליק“ וואָס האָט געהאַט ווײַזט אויס צוויי צילן: ערשנטס, אָפצוחוזקן און אַראָפּצורײַסן די הײַנטצײַטיקע באַמיִונגען פֿון מיר, וועלטלעך־געשטימטע ייִדן, צו פֿאַרזיכערן אַ קיום פֿאַר ייִדיש אויף אודזער גאַס; און, צווייטנס, צו פֿאַרבן חרדישע ייִדישקייט ווי דער איינציקער אויטענטישער צוגאַנג צו אַ ייִדישע (תּרתּי־משמע) קולטור. האָב איך זיך אָפּגערופֿן אויף יענעם אַרטיקל.

ניט מיט בליץ־גיכקייט רירט זיך די ייִדישע וועלט (מע דאַוונט אַלע מאָל פֿון דער מאַמעס סידורל), נאָר אין אָדר א´ תּשס"ה איז געגאַנגען אַ צווייט אַרטיקל, ווידער אין דער בליק, וווּ אַ געוויסער „אַ. פּערלמאַן“ רופֿט זיך אָפּ אויף מײַן אָפּרוף. ממש אַ חד־גדיא פֿון אָפּרופֿן. ווידער אין דעם פֿאַל אויך וואָלט איך ניט געוווּסט וועגן דעם אַרטיקל אָן דער הילף פֿון ר´ יוקער. איז אַ דאַנק אים.

כ´האָב ניט דעם פֿינגער־כּוח אָדער דער זיץ־חשק אָפּצוטיפּירן דעם מאמר (איבערגעגעבענע „דער בליק“־איסטן קענען עס געפֿינען אין זייערע עקזעמפּלאַרן). לאָמיר אָבער פּרוּוון איבערגעבן אויף איין פֿוס דעם טאָן און דעם תּמצית פֿון אַרטיקעלע. כ´וואָלט עס באַצייכנט ווי תּמעוואַטע שאָקירטקייט, אָדער אפֿשר שאָקירטע תּמעוואַטעקייט. אויב פּאַראַפֿראַזירן (איבערגעבן מיט מײַנע ווערטער): „סטײַטש! ווי קומט עס אַז בערגער מיינט, מיר רײַסן אַראָפּ וועלטלעכע ייִדישקייט! בשום וועג ואופֿן ניט! מיר זאָגן נאָר, ווי שיין און רײַך און הייליק און דויערהאַפֿטיק און זונשײַניק איז דער אמתער תּורהדיקער וועג.“

מעג מען אפֿשר דערפֿון אַרויסדרינגען, אַז דער אַלטערנאַטיווער וועגן איז, המממם, ניט אַזוי שיין און קלוג און דויערהאַפֿטיק און זונענשײַניק ווי דער „אמתער“ וועג? און אַז „אונדזער“ (קריא: חרדישער) וועג איז בעסער פֿון אײַערס? ניין, אָ ניין! ניט דאָס זײַנען זיי אויסן. פּשוט, אַז מער שיינקייט אד"גל קען מען געפֿינען אויף זייער זײַט מויער.

אַ דאַנק אַ גרויסן.

וויל איך פּשוט ענטפֿערן, אַז דער פּערלמאַן, און דער שימאַנאָוויטש אַלע ביידע, האָבן ווילניק־ניט־ווילנדיק פֿאַרקוקט דעם סאַמע עיקר פֿון מײַן קליינעם אַרטיקעלע. דהײַנו, אַ צווייפֿאַכיקער:

1. וועלטלעכע ייִדישיסטן, ד"ה די, וואָס דערקענען די וויכטיקייט און נוציקייט פֿון דער מאָדערנער ליטעראַרישער (און אַפֿילו שונד־) קולטור, זײַנען לאַוו־דווקא אַפּיקורסים. והאָ־ראַיה. די וואָס מאַכן זיך ניט וויסנדיק פֿון די וויכטיקע אונטערשיידן צווישן ייִדישיסטן זײַנען פּונקט אַזוי אומוויסיק ווי די ניט־ייִדן, אָדער עם־הארצים, וואָס פֿאַרמישן די יוצרות און מיינען אַז אַלע חרדים זײַנען חסידים.

2. בײַ אַ צאָל ייִדישיסטן, און (כ´וואָלט געהאָפֿט) אַפֿילו בײַ ס´רובֿ הײַנט צו טאָג, גייט עס ניט אין אַראָפּרײַסן אָדער אָפּחוזקן יענעמס מחנה. איר זײַט אַ חסיד? פֿירט זיך ווי איר ווילט. איר זײַט מער וועלטלעך? אַדרבא! אידעאַל קען יעדער שטאַרקן דעם צווייטן, יעדער קען העלפֿן שאַפֿן די אייניקייט פֿון ייִדיש־לשון און קולטור אויפֿן הינטערגרונד/פֿאָרגרונד פֿון אַנדערע ייִדישע ווערטן און צוגאַנגן. דער דורכפֿאַל פֿון די אַרטיקלען אין „דער בליק“ שטעקט אין דעם, וואָס זיי חזרן איבער און ווידער דעם זעלבן טעות. אָדער איר גייט מיטן אמתן תּורה־וועג פֿון ייִדישקייט, אָדער איר זײַט אַ חזיר־פֿרעסערישן עוכר־ישׂראל. ניט געשטויגן.

איז אַזוי. ניט איך רײַס אַראָפּ די אַרבעט אָדער דעם צוגאַנג פֿון מײַנע חסידישע ברידער־שוועסטער. זאָלן זיי אויך ניט אַראָפּרײַסן וואָס מיר פּרוּוון טוען. קריטיקירן, דאָס אַוודא. אָנווײַזן אויף די שוואַכקייטן, זיכער. אָבער ניט אַוועקמאַכן מיט דער האַנט און פּרוּוון פֿאַרגלעטן מיט אַ צוקער־זיסן שמייכל.

בקיצור: איר באָט אונדז אָן „גײַסטיקע הילף“. אַדרבא! נאָר בתּנאַי, אַז איר זײַט אויך גרייט צו באַקומען הילף בײַ אונדז. כּל ישׂראל ערבֿים, ניט אמת?

יום רביעי, מאי 11, 2005

את חטאי אַני מזכּיר היום (איבערחזרונג 10,965)

טײַערע חבֿרים, די נשמה וויל זיך צעשרײַבן נאָר דער צײַטפּלאַן פֿון אַ מעדיצין־סטודענט, בפֿרט אויף דער כירורגיע־ראָטאַציע (עבֿודת פּרך!) לאָזט ניט. וואָלט איך געוואָלט פֿאַרענטפֿערן זיך, און בעטן אײַך מיר לאָזן וויסן אויב איר וואָלט געוואָלט לייענען עפּעס וועגן אַ ספּעציפֿישער טעמע. וואָלט איר געוואָלט הערן וועגן לעבן אין שפּיטאָל? וועגן קראַנקע ייִדן? וועגן לעבן אויף דער איסט־סײַד? כ´וואָלט געוואָלט צופּאַסן מײַן שרײַבעכץ צו אײַער אינטערעס.